Etnometodologiya ichdan turib kuzatishning turlaridan biri bo ’lib, i ijtimoiy hodisa va voqealami tavsiflash hamda kuzatish natijalarini ularni tushunish g ’oyalari bilan to‘ldirishni nazarda tutadi. Mazkur yondashuv hozirda etnografiya, ijtimoiy antropologiya, sosiologiya va kulturologiyada tobora keng qo‘llanilmoqda. Ijtimoiy eksperimentlar ular ijtimoiy tashkil etish va jamiyatni boshqarishni oqilonalashtirishning yangi shakllarini amalga tatbiq etishga ko‘maklashmoqda. Ijtimoiy eksperiment obekti odamlaming ma’lum guruhi eksperimentning bevosita
ishtirokchilaridan biri bo‘lib, ulaming manfaatlari bilan hisoblashishga to‘g‘ri
keladi, tadqiqotchi esa o‘zi o‘rganayotgan vaziyatga bevosita qo‘shiladi. Ijtimoiy
eksperimentlar tadqiqotchidan axloqiy va yuridik norma va tamoyillarga qat’iy rioya
etishni talab qiladi. Bu erda (tibbiyotda bo‘lgani singari) «ziyon etkazma!» tamoyili
muhim ahamiyatga ega. Insonning intim dunyosiga kirish quroli bo‘lib xizmat qilish
- ijtimoiy eksperimentlaming asosiy xususiyati.
Shakllantiruvchi eksperimentda muayyan ruhiy faoliyat qanday shakllanishini aniqlash uchun tajriba o ’tkazilayotgan shaxs turli eksperimental sharoitlarga qo‘yiladi va unga ma’lum masalalarni hal qilish taklif etiladi. Bunda murakkab ruhiy jarayonlami shakllantirish va ulaming tuzilishini yanada chuqurroq tadqiq qilish mumkin. Mazkur yondashuv pedagogik psixologiyada qo‘llaniladi. Ijtimoiy-gumanitar fanlarda falsafiy va umumilmiy vositalar, metod va
amallardan tashqari, mazkur fanlaming predmeti bilan bog‘liq maxsus vositalar,
metod va amallardan ham foydalaniladi. Ulaming jumlasiga quyidagilar kiradi:
*
