Har qanday bilim ham ilmiy bo‘lmaydi. Ilmiy bilim xodisalarning o‘zaro bog‘lanish va sodir bo‘lish qonunlarini ochib beradi va ularning kelgusidagi taraqqiyoti haqida bashorat qiladi. Ilmiy bilimning haqqoniyligi amaliyotda mutlaqo tekshirish bilan kafolatlanadi. Ilmiy nazariya deb nazariy bilimlarni tashkil qilishning eng yuqori shakliga
aytiladi. U ma’lum bir sohadagi asosiy g‘oya va gipotezalarni yagona bir tizimga
birlashtiradi.
Nazariyaning haqqoniylik mezoni – bu amaliyotdir . Tabiat va jamiyatning
ob’yektiv qonunlarini bilishga asoslangan ilmiy nazariyalar ushbu qonunlar
natijasida kelgusida vujudga keladigan xodisalarni oldindan ko‘ra olish imkoniyatini
beradi.
Ilmiy nazariya – bu ma’lum bir xodisalar yig‘indisini tushuntirib beruvchi va
ilgari surilgan barcha qonuniyatlarni asoslovchi va shu soxada ochilgan qonunlarni
yagona bir asosga birlashtiruvchi bilimlar tizimidir. Masalan: nisbiylik nazariyasi,
kvant nazariyasi, davlat va xuquq nazariyasi va x.k.
Ilmiy nazariyaning asosiy belgilariga quyidagilar kiradi: Ilmiy nazariya-ma’lum bir predmet yoki juda aniq va organik tarzda bir-biriga
bog‘langan xodisalar guruxi haqidagi bilimlardir;
Nazariyaning asosiy belgisi sifatida dalillarning ma’lum yig‘indisini
tushuntirish, uni oddiy tarzda tasvirlash emas, balki undagi qonuniyatlarning
kechishi va rivojlanishini ochib berish xisoblanadi;
Nazariya bashorat qilish kuchiga ega bo‘lishi, jarayonlarning kechishini
oldindan aytib berishi kerak;
Rivojlangan nazariyada uning barcha bosh qonuniyatlari yagona bir
muqaddimaga birlashtirilishi, yagona asosga ega bo‘lishi kerak.
Nazariya tarkibiga kiruvchi barcha qonuniyatlar asoslanini kerak.
Ilmiy nazariyaning strukturasi nazariyaning asosidan, uning yakuni
hisoblangan qonunlardan, nazariyaning asosiy mazmunini ochib beradigan
tushunchalardan va ob’yektiv borliq tasviri bilan insonlar oldida turgan amaliy
vazifalarni birlashtiruvchi g‘oyadan tashkil topadi.
