1-mavzu: “Ilmiy tadqiqot metodologiyasi fanining maqsadi va vazifalari ilmiy blimlarning metodologik asoslari Reja

prognoz qilish 
- o‘rganilaѐtgan ob’yektning rivojlanish 
istiqbollarini maxsus o‘rganuvchi ilmiy bashorat shakli prognoz bilan bog‘liq. 
Ijtimoiy fan sohalari: sosiologiya, politologiya, iqtisod nazariyasida prognoz qilish 
ijtimoiy boshqaruvning fundamental negizini tashkil etadi va har xil ijtimoiy 
tizimlarning 
ehtimol 
tutilgan 
rivojlanishi 
ssenariylarini 
rejalashtirish, 
dasturlashtirish, loyihalashtirishni o‘z ichiga oladi. Masalan, mintaqani iqtisodiy va 
ijtimoiy rivojlantirishning prognostik modelini tuzish dolzarb vazifadir. Ijtimoiy-
iqtisodiy ilmiy prognozlar qisqa va o‘rta muddatli istiqbolga tuziladi hamda asosan 
sanoat, qishloq xo‘jaligi, infratuzilma, ѐnilg‘i-energetika kompleksi va hokazolarni 
optimal boshqarish yo‘llarini aniqlash bo‘yicha taktik xususiyatga ega bo‘ladi.
Uzoq muddatli prognoz qilish davlat ѐki mamlakatlar guruhini rejalashtirish 
va boshqarish bo‘yicha strategik vazifalarni olis istiqbolga belgilaydi. Hozirgi 
globalistika davrida demografik jaraѐnlar, ekologik istiqbollar, oziq-ovqat ta’minoti 
va shu kabilarni, umumbashariy miqѐsdagi ijtimoiy hodisalarni global prognoz 
qilish haqida gapirish o‘rinli bo‘ladi. Jumladan, 2002 yilning sentyabrida Janubiy 
Afrikaning Yoxannesburg shahrida BMT homiyligida sayѐramizdagi ekologik 
ahvolni yaqin 10 yilga prognoz qilish bo‘yicha barcha davlatlarning sammiti bo‘lib 
o‘tdi.
Ilmiy ijodda izlanish yo‘sinida prognoz qilish va normativ prognoz qilish 
tafovut etiladi. Izlanish yo‘sinida prognoz qilish rivojlanishda kuzatilaѐtgan 
tendensiyalarni davom ettirish, kelajakka ekstrapolyasiya qilishga asoslangan. 
Bunda ijtimoiy boshqaruv vositalari mazkur tendensiyalarni yaqin kelajakda 
o‘zgartirmaydi, deb shartli ravishda faraz qilinadi. Izlanish yo‘sinida prognoz qilish, 
ilmiy izlanish, o‘rganilaѐtgan ob’yektning monitoringini yuritishning maqsadi 
istiqbolli muammolarni hamda ularni hal qilishning maqbul, eng samarali va tejamli 
yo‘llarini aniqlashdan iborat.
Ijtimoiy fanlarda normativ prognoz qilish oldindan yuklangan mezonlar 
asosida ob’yektning maqbul holatiga erishish maqsadida muammolarni hal 
qilishning yo‘llarini aniqlashni nazarda tutadi. Ijtimoiy hodisalarni prognoz 
qilishning mazkur shakllarini taqqoslash boshqaruvning samaradorligini oshirish 
uchun tavsiyalar va metodik ko‘rsatmalar ishlab chiqish imkonini beradi.