1-mavzu: “Ilmiy tadqiqot metodologiyasi fanining maqsadi va vazifalari ilmiy blimlarning metodologik asoslari Reja

10-Mavzu: Mavzu: Ilmiy tadqiqotda tushunish va tushuntirishning 
axamyati
 
Rejasi
: 
1. Tushunish va uning bilish bilan o‘zaro nisbati. 
2. Ma’no tushunchasining tahlili. 
3. Semiotika, simvol va dialog. 
4. Tushuntirishning rasional hamda irrasional 
Tayanch so‘zlar:
Ilmiy faoliyatni tashkil etishda mavzuning 
moxiyatini tushunishning ahamiyati. Tushunishning turlari, tiplari va 
darajalari Tushunishning ikki muhim jihati: sikllilik va germenevtik 
doyra tamoyili. Ilmiy tadqiqot da matn ma’nosini tushunish va undan 
foydalanishning ahamiyati. Yozma va og‘zaki matn ma’nosini tushunish 
ilmiy tadqiqotning muhim sharti. Matnning yashirin ma’nosini 
tushunishning ilmiy tadqiqot uchun zarurati.Simvol tushunchasining 
moxiyati. Simvollarni tugri belgilash va ularda ma’noni ifodalashning 
zarurati. 
Simvolning 
shakllari. 
Semiotika 
- 
belgili 
tizimlarni 
o‘rganuvchi fan. 
1. Tushunish va uning bilish bilan o‘zaro nisbati. 
Tushunish va uning bilish 
(va tushuntirish) bilan o‘zaro nisbati muammosi ko‘pdan beri muhokama qilinadi. 
U bugungi kunda ham o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan va ko‘p jihatdan bahslidir. 
Masalan, Diltey tushunishni matn muallifining ma’naviy dunyosiga kirish sifatida 
tavsiflagan bo‘Isa, Xaydegger uchun tushunish insonning borliqqa o‘ziga xos 
munosabati, insonning dunyoda mavjud bo‘lish usulidir. Gadamer fikriga ko‘ra, 
o‘tmish madaniyatini tushunish talqin qiluvchining o‘zini tushunishi bilan uzviydir. 
Shu sababli tushunish predmetini muallif matnga joylagan ma’no emas, balki 
mazkur matn orqali anglab yetilishi lozim bo‘lgan moddiy mazmun («ishning 
mohiyati») tashkil etadi. Bunda, Gadamer fikriga ko‘ra, har qanday tushunish til 
muammosidir: unga «til mediumi»da erishiladi (yoki erishilmaydi) va isbotlashni 
taqozo etmaydi. 
Hozirgi adabiyotlarda tushunish turlari, tiplari va darajalarining har xil 
tasniflari mavjud. Masalan, G.I.Ruzavin tushunishning uch asosiy turini farqlaydi: 
Dialogda til vositasida aloqa qilish jarayonida yuzaga keladigan tushunish. 
Tushunish yo tushunmaslik natijasi bu erda suhbatdoshlar o‘z so‘zlariga qanday 
ma’no yuklashiga bog‘liq.V) Bir tildan boshqa tilga tarjima qilish bilan bog‘lfq 
tushunish. Bu erda o‘zga tilda ifodalangan ma’noni ona tili so‘zlari va gaplari 
yordamida ifoda etish va saqlash nazarda tutiladi. 
V) Matnlami, badiiy adabiyot va san’at asarlarini, shuningdek odamlaming 
turli vaziyatlardagi qilmishlari va harakatlarini talqin qilish bilan bog‘Iiq tushunish. 
Bu yerda ma’noni intuitiv tushunishning o‘zi yetarli bo‘lmaydi. Bu tushunishning 
birinchi darajasi. Tushunishning ikkinchi darajasi tadqiqotning boshqa, xususan, 

---

mantiqiy-metodologik, aksiologik, kulturologik vosita va metodlarini j alb qilishni 
taqozo etadi
63
. 
Tushunish to‘g‘risida so‘z yuritganda, yana ikki muhim jihatga e’tibomi 
qaratish kerak: