1-mavzu. Menejmentga kirish fanining maqsadi, predmeti va vazifalari. Reja

 
5. Menejmentning xorijiy modellari. 
 
Menejmentni mavjud bo’lishi davrida ko’pgina xorijiy mamlakatlar, o’zlarining o’ziga xos 
xususiyatlarini hisobga olish bilan, sanoat, qishloq xo’jaligi, savdo va boshqa sohalarda 
boshqaruvning nazariyasi va amaliyoti sohasidagi ko’pgina ma’lumotlarni to’plaganlar. 
Bu to’plangan tajribani o’rganish va ulardan foydalanishni taqozo qiladi. SHuning bilan birga 
menejment modellarini shakllanishining jahon tajribasi (va hammadan avval Yaponiya tajribasi) 
shundan darak beradiki, boshqaruv modellarini bitta ijtimoiy madaniy muhitdan boshqasiga 
ko’shirishning amalda iloji yo’q. Menejmentning xususiy modelini yaryatishda mulkchilikning turi, 
davlat qurilishining shakli va vujudga kelgan bozor munosabatlarining pishib yetilishi kabi 
omillarning ta’sirini hisobga olish zarur. 
Menejmentning amerikacha modelini o’rganish ma’lum sho’’baiqish uyg’otadi. 
Amerikacha menejment AQShga g’arbiy mamlakatlar orasida yetakchi o’rinni egallashga imkon 
bergan. 
Amerikacha menejment hammadan avval boshlanishida F.Teylor turgan ilmiy boshqaruv 
maktabi ta’limlariga asoslanadi. 
Amerikacha mejentment yana o’ziga asoschisi Anri Fayolь bo’lgan klassik maktab asoslarini 
ham sindirib olgan. U boshqaruvning amerikacha nazariya- sidagi barcha yo’nalishlari 
shakllanishiga ham katta ta’sir ko’rsatgan. 
20-30 yillarda xo’jalik yuritishning ekstensiv usullaridan intensiv usullariga o’tish 
boshqaruvning yangi shakllarini qidirib topishni taqozo qilgan. 
Asta-sekinlik bilan kapitalistik ishlab chiqarishni yashab qolishi uchun korxonadagi ishchilar 
holatiga munosabatni o’zgartirish, motivatsiya va xodimlar va tadbirkorlar o’rtasidagi
hamkorlikning yangi usullarini ishlab chiqish zarurligini tushunish vujudga kelgan. “Insoniy 
munosabatlar maktablari” nomini olgan yangi kontseptsiyani shakllanishi amerikalik sotsiolog va 
psixolog E.Meyo nomi bilan bog’liqdir. 

---

“Insoniy resurslar menejmenti” atamasi 60–yillarda vujudga kelgan. Amerikalik sotsiolog 
R.E.Maylz o’zining asarlaridan birida “Insoniy munosabatlar” modeliga “Insoniy resurslar” 
modlelini qarama-qarshi qo’ygan. “Insoniy resurslar” modeli strategik, tashkilotning asosiy 
maqsadlarini hal qilishga ko’maklashuvchi sifatida ko’rib chiqilgan. “Insoniy resurslar” modeli 
shaxsning tashkilotdagi faol o’rniga qaratilgan. Har bir kishi o’z mehnatining natijalariga javob
berishi, tashkilotning umumiy maqsadlarini bilishi va o’z mehnati bilan ularga erishishga 
ko’maklashishi kerak. O’z navbatida tashkilot o’z xodimlarining shaxsiy tashabbusini moddiy 
rag’batlantirishi va xizmatda ko’tarilish yordamida sho’’baiqtirishi kerak. 
Zamonaviy amerikacha menejment quyidagi uchta tarixiy shart-sharoitlarga asoslanadi: 
- bozorning mavjudligi; 
- ishlab chiqarishni tashkil qilishning sanoat usuli; 
- tadbirkorlikning asosiy shakli sifatidagi korporatsiya.
Korporatsiyalar yuridik shaxs mavqeiga, ularning aktsiyadorlari esa foydaning o’zlariga 
tegishli bo’lgan aktsiyalar miqdoriga mutonosib bo’lgan qismiga egalik qilish huquqiga egalar. 
Korporatsiyalar barcha mulk sarmoya egasiga tegishli bo’lgan va egalari ishchilar faoliyatini 
to’liq nazorat qiluvchi kichik korxonalar o’rniga kelganlar. 
Menejment nazariyachilarining fikriga ko’ra, korporatsiyalarni tashkil qilishni o’z orqasidan 
mulkni unga egalik qilishni nazorat qilishdan, ya’ni hukmronlikdan ajratilishiga olib kelgan. 
Korporatsiyalarni boshqarish bo’yicha haqiqiy hukmronlik uni boshqaruvchi va menejerlar (ishlab 
chiqarishni tashkil qilish va boshqarish sohasidagi mutaxassislar)ga o’tgan. Hozirgi vaqtda 
amerikacha menejment modellarida korporatsiyalar asosiy tarkibiy birlik bo’ladilar. 
Amerika korporatsiyalari o’zlarining faoliyatlarida strategik boshqaruvdan keng. SXM 
raqobatbardosh mahsulotni o’z vaqtida ishlab chiqarish va uni sotish, navlar bo’yicha mahsulotni 
ishlab chiqarishning ishlab chiqarish dasturini shakllantirishga javob beradi. 
Hozirgi vaqtda AQShda boshqaruvga ishchilarni jalb qilishning to’rtta asosiy shakllari keng 
tarqalgan: 
1. Ishchilarni tsex darajasiga mehnat va mahsulot sifatini boshqarishda ishtirok etishi. 
2. Ishchilar va boshqaruvchilarning ishchi kengashlari (qo’shma qo’mitalari)ni tashkil 
qilinishi. 
3. Foydada ishtirok etish tizimlarini ishlab chiqilishi. 
4. Ishchilar vakillarini korporatsiyalar direktorlar kengashlariga jalb qilinishi.