1-mavzu. Nutq a’zolari haqida umumiy ma’lumot. Nutq sistemasininganotomo-fiziologik tuzilishi. Reja: Nutq a’zolari haqida ma’lumot 2

Katatonik shakli. Shizofreniyaning ilgari uchragan bu shakli hozir ancha kam uchraydi. Bu shaklga ruxiyat buzilishining mushak tonusi o‘zgarishi bilan birga kechishi xosdir.
Shizofreniyaning bu shakli turli yoshda uchrashi mumkin. Bunda bemorlarda katatonik stupor bilan katatonik qo‘zg‘olishning almashinib kelishi kuzatiladi. Katatokik stuporda autizm belgisi aniq ko‘rinadi: bemor mushaklari to‘liq qisqarishga uchraydi va shu sababli u o‘rinda bir xil qotib qolgan (ko‘proq, embrional) holda yotadi. Bemor yuzida g‘amginlik va ajablanish, ayrim hollarda jilmayish qotib qoladi. Mutizm (mustaxkam jimlik), negativizm (ko‘rsatmalami bajarishga qarshilik qilish) alomatlari uchraydi. Bemorlar ayrim hollarda mumsimon egiluvchanlik namoyon qiladilar, bunda ular qarshilik qilish tugul, holatlarini sun’iy o‘zgartirilganda shunday axvolda juda uzoq muddat turib qolishi mumkin. «Dyugere xavo yostig‘i» simptomi bemorning mustaqil ravishda boshini o‘rindan ko‘targan holda qotib qolishida vujudga keladi.
Ko‘p hollarda exomimiya (mimikani qaytarish), exopraksiya (harakatni qaytarish) va eholaliya (so‘zlarni qaytarish) simptomlari uchraydi.
Katatonik stupor bir necha kungacha cho'zilishi rnumkin. Stupor holatdan chiqqan bemor bilan suxbatlashganda stupor holatida bemorlar atrof moMjalini to‘liq saqlaganliklarini va shu vaqtda atrofda bo‘lgan suxbat va voqealarni yaxshi eslab qolganligini aniqlash mumkin.
Katatonik shaklda oneyroid sindrom uchraydi, bunda bemorlar fantastik dunyo og‘ushida bo‘ladilar. Bunday hollarda ular suhbatlashmaydilar, savollarga javob bermaydilar, o'rinda uzoq yotadilar, ajablangan holda atrof bilan xayoliy sahnalarni kuzatadilar.
Katatonik stupor ikki taraflama xavfli birinchidan, bemorda yotoq yaralar hosil bo‘Iishi mumkin. Ikkinchidan, ovqat yemasligi sababli u ochlikdan o‘lib qolishi mumkin. Bundan tashqari, katatonik stupor tez va kutilmaganda qo‘zg‘alishga o‘tishi mumkin: bemorlar jo'shqin va impulsiv ravishda o‘rindan sakrab ketadi hamda uzluksiz bir xil harakatlar qiladi, bu harakatlar ketma-ket bir necha kun davomida charchoqsiz davom etishi mumkin.
Bemorlar bilan subatlashib bo‘lmaydi, ular savollarga javob bermaydilar. Katatonik qo‘zg‘alish birdan to‘xtamaydi yoki yana katatonik stuporga o‘tadi, yoki remissiya bilan tugaydi. Katatonik shaklda remissiya ba’zan uzoq vaqt mehnat qobiliyati saqlangan holda bo‘ladi, ammo ruhiy kamchilik qoladi. Bir yoki bir necha katatonik shizofreniya xuruji o‘tkazgan bemorlar odatda masharaboz, harakat va nutqda qiliqdor bo‘ladilar.
Katatonik shakl tarkibida kam uchraydigan gipertoksik turi bo‘ladi. Bunda katatonik stupor va qo‘zg‘alish belgilari bilan birga, bemorning somatik holati bilan bog‘liq bo‘lmagan, yuqori harorat va shu asosda qon va siydik tekshirilganda o‘zgarishlar bo‘ladi. Bemorlarning umumiy ahvoli juda og‘ir, ba’zan esa letal natija yoki o‘lim katatoniyasi kuzatilishi mumkin.
Psixofarmakologiya erishgan yutuqlarga ko‘ra, kata-tonik stupor va katatonik qo‘zg‘alishni ko'p hollarda davolab yaxshi natija olinmoqda.
Paranoid (yoki gallyusinator paranoid) shakl. Bu eng ko'p tarqalgan shakl bo‘lib, ko‘proq 40-50 yoshlar orasida yuzaga chiqadi. Asosiy simptomi vasvasa hisoblanadi.
Kasallik asta-sekin rivojlanadi, lekin ko‘rinishlari to‘satdan namoyon bo'ladi. Vasvasa g'oyalari paydo bo'layotgan va rivojlanayotgan ishonchsizlik, ehtiyotkorlik, shubhalilik, kamgaplik kuzatiladi va shu asosda ularning hayot faoliyati o‘zgaradi.
Vasvasaning tipik rivojlanishida avval atrof-muhitga nisbatan alohida ahamiyatli vasvasa g'oyalar, keyin munosabat vasvasa g'oyalari. nihoyat, aniq tuzilishi jixatidan ta’qib vasvasa g'oyalari kelib chiqadi. Ammo bu holat hamma bemorlarda bir xil bo'lmaydi, baizan ta’qib vasvasasi g'oyasi darrov paydo bo'ladi. Ayrim hollarda vasvasa g'oyalari gallyusinatsiyalar (eshitish, ko'rish, xid, ta’m, taktil) bilan birga keladi.
Ba’zan bemorlar bir necha yillar davomida o'zlarini ijtimoiy munosabatlar doirasida ma’lum darajada ishlasalar va ishlay olmasalar ham, atrofdagilarning diqqatini kamgapliklari, shubhaliliklari va dushmanlarcha munosabati bilan jalb etadilar.
Biroq, ko'pchilik bemorlar vasvasa g'oyalarini agressiv (tajovuzkor) harakat shaklida yoki to'g'ridan-to'g'ri ularni ta’kib qilishayotganligini bildirishadi va shu sababli psixiatriya statsionarlariga davolanish uchun yotqiziladi. Ayrim ijobiy hollarda bir necha oy o'tgach, remissiya holati boshlanadi va bemorlar ishga va oilasiga nisbatan qoniqarli holatga qaytadi, bunda psixoz xuruji qaytalanmaydi, ayrim og'ir hollarda vasvasa g'oyalari butun umrga qoladi.
Yosh bolalarda shizofreniya. Yosh bolalardagi shizofreniya muammolari bilan juda ko'p olimlar shug'ullangan. Hozirgi paytda shizofreniya xastaligining yoshlarda uchrash chegarasi aniqlangan. Kasallik qancha erta bopshansa, klinik alomatlari shuncha sekin ko'zga ko'rinadi, go'dakning tashqi olamga munosabati o'zgarishlaridan, his-xayajon reaksiyalaridan sezish mumkin. Bu ho Ida kasallik oqibati yaxshilik bilan tugaydi.
Yosh bolalar shizofreniyasida erta uchraydigan alomatlardan biri kutilmaganda qo'rquvdir. Masalan, 11 yoshli bola sevimli onasidan qo'rqadigan, qichqiradigan bo'lib qoladi. Shuningdek, ularda umuman behollik, faollikning pasayishi, yoshga to'g'ri kelmaydigan fantaziyaga bog'liq turg'un harakat avtomatizmi, gallyusinator holatlar, somatik zaharlanish simptomlari (bezgak, issig'i ko'tariladi, ovqat xazm qilish tizimi buziladi) va tafakkur buzilishini ham kuzatish mumkin. Vasvasa g‘oyalari ularda kam uchraydi. His-xayajon buzilishlarini esa barcha davrlarda uchratish mumkin.
Bolalarda uchraydigan shizofreniya bemorning yoshiga, kasallik shakliga va kechishiga bogMiq. Kasallik qancha erta boshlansa, klinik kcrrinishlari shuncha aniq bodadi va ko‘pincha noxush oqibat bilan tugaydi.
Davolash. Bemorlar asosan kasalxonada davolanishlari kerak. Keyingi paytlarda yangi psixotrop dorilar paydo bo‘iganligi shizofreniyaning yengil shakllarini kasalxonalardan boshqa joylarda ham davolashga imkon beradi. Biroq, har ikki sharoitda ham majmuaviy davolash usuli tavsiya etiladi. Bu usulga elektrotitratish, ruhiy davolash, mehnat va dorilar bilan davolash usullari kiradi. Bularning qaysi biridan foydalanish bemordagi kasallikning darajasiga, mayliga bog‘liq.
Shizofreniyali bemorlarning harbiy ekspertizasi. Kasallik qanday kechishidan va remissiya darajasidan qat’iy nazar, bemorlar harbiy xizmatdan ozod etiladi va xizmat qilish uchun hisobga olinmaydi. Shu sababli shizofreniyani aniqlash ancha qiyin kechadi, bemorlarning harbiy xizmatga yaroqsizligini aniqlash statsionarda tekshirishlar bilan aniqlanishi kerak.