№1 Mavzu: Pedagogika fanlarini o’qitish metodikasining predmeti
Yüklə 3,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Djon Dyui (1895-1952).
Boshqa progressivisitlarga o‘xshab taniqli amerika faylasufi, psixologi, pedagogi D.Dyui ham o‘z didaktik tizimini asoslashda I.F.Gerbart va uning izdoshlarining didaktik qarashlarini tanqid etishdan boshlagan edi. D.Dyuining yozishicha, an’anaviy maktab va unda ta’limni tashkil etish tajribasi qator kamchiliklarga ega: maktab faoliyati, binobarin, o‘qituvchi va o‘quvchi faoliyati ham qat’iy talablar, qoidalar, prinsiplar (rigorizmlar) chegarasidan chiqib keta olmaydi; ta’lim o‘quvchilar xotirasiga mo‘ljallab tashkil etilgani uchun bolalar tayyor bilimlarni o‘rganishadi, ularning qobiliyatlarini o‘stirish, ularda ijodkorlikni tarbiyalash 44 ikkinchi darajali hodisa sifatida qaraladi; ta’limda bolalarning faolligi, binobarin, tashabbuskorligi, qiziqishlari, intilishlari chegaralab qo‘yilgan; ma’lumot mazmuni va uni o‘zlashtirish jarayoni real ijtimoiy ehtiyojlarga mos kelmaydi; maktablarda hayot uchun foydali bilimlar o‘rgatilmaydi. D.Dyuining didaktik qarashlari pragmatizm falsafasiga asoslangan edi, u bola uchun, ijtimoiy hayot uchun foydali bilimlarni haqiqat deb tushunardi. D.Dyui o‘zining falsafiy, didaktik mushohadalarida klassik haqiqatlarni ma’lum darajada inkor etgan, binobarin, ilmiy bilishni ikkinchi darajali hodisa sifatida kamsitgan, amaliyotni birinchi o‘ringa qo‘ygan pedagog edi. Bu D.Dyuining didaktik sistemasini ma’lum darajada chegaralanganini ham ko‘rsatadi. D.Dyuining didaktik tizimi, garchand unda qator g‘ayriilmiy qarashlar bo‘lsa-da, eng ilg‘or yo‘nalish edi: u eng avvalo o‘z pedagogik qarashlarini maktab faoliyati bilan bog‘ladi. 1896-1902- yillarda Chikago shahrida maxsus maktab tashkil etdi. Bu “laboratoriya maktabi” deb atalardi; laboratoriyada ilmiy-tadqiqotlarni eksperimental usullar asosida olib bordi. U eksperimentni maktab hayotiga ilmiy- didaktik tadqiqotlarga olib kirgan birinchi pedagoglardan edi; D.Dyui o‘z didaktik qarashlarida o‘quvchini ta’lim jarayoni sub’yekti sifatida ajratadi. Uning fikricha, maktab bolalarni hayotga tayyorlash joyigina emas, shu bilan birga, u bolalarning faoliyat ko‘rsatish, yashash maskani hamdir. D.Dyuining didaktik tizimida bolalarning individual va kollektiv faoliyatini qo‘shib olib borish g‘oyasi markaziy o‘rinni egallaydi. U amaliy mashg‘ulotlar, qo‘l mehnati xususiyatlarini tahlil etib, ta’limda o‘quvchining mavqeini, uning aqliy qobiliyatlarini rivojlantirish masalalarini o‘rganadi. Uning ta’kidlashicha, indivudual va kolektiv ishlarni qo‘shib olib borish yo‘li bilan ta’limda “tashkiliy hamkorlikka”erishish mumkin. Amaliy mashg‘ulotlarda faol ishtirok etish, deb qayd etgan edi. D.Dyui, bolalarning o‘rganilayotgan o‘quv predmetiga oid adabiyotlar ustida mustaqil ishlashni inkor etmaydi. Binobarin, D.Dyui o‘z didaktik tizimida bolalarning mustaqil ishlari, ularda mustaqillikni tarbiyalash muammolariga alohida e’tibor beradi. D.Dyui “Kitobiy bilimlarga”, “bilimlarni tayyor holicha” o‘rganishga tamoman qarshi edi. U didaktika tarixida birinchilardan bo‘lib, muammoli ta’limni asoslagan didaktdir. D.Dyui fikriga ko‘ra, bilish va bilim turli aqliy qiyinchiliklarni hal etish, hayotida uchragan 45 qiyinchiliklarni bartaraf etishdir. Tafakkur narsa-hodisalar to‘g‘risida fikrlash muammolarini sezish, ularning mohiyatini anglash, qiyinchiliklar (masalan bilish jarayonidagi qiyinchiliklar) ni yengish natijasida pozitiv ziddiyatlarning rolini ilk bor asoslagan didakt ham D.Dyui edi. Ta’lim jarayonidagi pozitiv (ijobiy) ziddiyatlar hozirgi didaktikaga ta’limni harakatlantiruvchi kuchlar (M.A. Danilov), bilish jarayonidagi to‘siq (L.M.Fridman), amaliy va bilish faoliyatidagi qarama- qarshiliklar (E.Lingard), ma’lum va noma’lum elementlar o‘rtasidagi munosabatlar (I.Y.Lerner), o‘rganilgan va o‘rganiladigan bilimlar o‘rtasidagi farq (M.I.Maxmutov) shaklida ta’riflanadi. Bulardan ko‘rinadiki hozirgi muammoli ta’lim nazariyasining otasi ham D.Dyui edi. D.Dyui bolalar oldiga qo‘yiladigan muammolarning mohiyati, ta’lim jarayonidagi ziddiyatlarning xususiyatlariga asoslanib, o‘quv- tarbiya sharoitida o‘quv muammolaridan foydalanish metodikasini ham ishlab chiqdi. O‘quvchi muammoni qabul qila turib, o‘zi uchun yangilik ochishni fahimlashi, yangi bilimlarga ehtiyojini sezish zarur. D.Dyuining ta’kidlashicha, tafakkur, tafakkur jarayonlari yashash uchun kurash jarayoni bo‘lib, u insonning taraqqiyot darajasini ham belgilaydi. Har qanday o‘quv muammosini hal etish, uning yozishicha, oldin qiyinchilikni sezish, so‘ngra qiyinchilikni bartaraf etish, oxirida qilingan ishni baholash bilan yakunlanadi. Ana shular ga ko‘ra, D.Dyui ta’limning quyidagicha yangi modelini yaratdi: ta’lim jarayonidagi qiyinchiliklarni sezish, qiyinchilikni aniqlash va chegaralash, qiyinchilikni bartaraf etishga oid farazni so‘z bilan shakllantirish, yangi xulosani qayd etish: xulosani tekshirish uchun tajribalar o‘tkazish. Demak, D.Dyui ta’lim jarayonida o‘quvchini bilishini olimning ilmiy bilishiga yaqinlashtirib tashkil etish g‘oyasini ko‘tarib chiqqan didaktdir. D.Dyui tomonidan asoslangan didaktik tizim markazida o‘quvchi turadi. Ta’limning samaradorligi esa ularni bilish va faoliyatlarining jadallashishiga bog‘liq ekanligi isbotlangan. Ta’limning verbal metodlari I.Gerbart didaktikasida e’tibordan chetda qolgan edi, D. Dyui didaktikasida esa uiga alohida o‘rin ajratilgan. Bu jarayonda o‘qituvchi yordamchi, maslahatchi mavqeiga ega bo‘lib, o‘quv jarayoni yo‘nalishlarini belgilashga safarbar etilgan. D.Dyuining ta’biricha, bilim, ko‘nikma va malakalarni o‘zlashtirish jarayoni o‘quvchilarning 46 amaliy faoliyatlari natijasidagina samarali kechishi mumkin. O‘quvchilarning muammolarni bartaraf etishlari uchun o‘qituvchi o‘quv rejasi bilan bogliq holda qulay sharoitlar yaratishi kerak. Qo‘yilgan muammolar esa o‘quvchilarning tayanch bilimlari va yosh xususiyatlariga mos kelishilozim. Muammolarni echish jarayonida o‘quvchilarning bir necha bosqichlarni o‘tishlari talab etiladi (muammolarni his etish, aniklash, taklif etilmagan echimlarni shakllantirish, mazkur echimlarni amalga oshirish, natijalarni taxdil qilish va b.). Yüklə 3,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|