1-mavzu: sug’urta ishi fanining predmeti, ob’ekti, maqsadi, vazifalari reja
Yüklə 5,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
ТКМХ
ТКМФ TQME – To‘lov layoqatining marjasini etarlilik meyori; TKMF – to‘lov layoqatining marjasini haqiqatdagi miqdori; TKMX - to‘lov layoqati marjasining meyori. Umumiy sug‘urta sohasida, yoki faqat qayta sug‘urta sohasida faoliyat yurituvchi sug‘urta tashkilotlari uchun to‘lov layoqatining marjasini meyori miqdori quyidagi uchta miqdordan eng kattasi hisoblanadi 16 : 15 O’zbekiston Respublikasining Qonuni «Sug’urta faoliyati to’g’risida». T.: 2002 y., 5 aprel. «Xalq so’zi» gazetasi, 2002 yil 28 may. 16 Polojenie o platejesposobnosti straxovshchikov i perestraxovshchikov. Utverjdeno prikazom ministra finansov ot 22.04.2008g,№41, zaregistrirovano MYu ot 12.05.2008g. №1806 43 -Sug‘urta faoliyati to‘g‘risidagi qonunchilikka asosan sug‘urta tashkilotlari uchun belgilangan ustav kapitalining minimal miqdori; -“Mukofot usuli” bo‘yicha hisoblangan miqdor; -“To‘lov usulida” hisoblangan miqdor. “Mukofot usuli” bo‘yicha hisoblangan miqdor umumiy sug‘urta tarmog‘i uchun belgilangan tuzatish koeffitsentini oldingi o‘n ikki oyda, barcha sug‘urta shartnomalari bo‘yicha hisoblangan sug‘urta mukofotlarining 20% ga ko‘paytirish orqali topiladi. Bunda hisoblab chiqilgan sug‘urta mukofotidan bekor qilingan sug‘urta shartnomalari bo‘yicha qaytarilagan sug‘urta mukofotlari miqdori ayirilib tashlanadi. 11 va 13 klasslar bo‘yicha sug‘urta shartnomalarida belgilangan sug‘urta mukofotlarining miqdori 50% ga oshiriladi. Sug‘urta faoliyatini amalga oshirganiga 12 oy bo‘lmagan sug‘urta tashkilotlari hisob-kitob muddati qilib litsenziya olingan vaqtdan boshlab hisobot davri oxiriga qadar muddat olinadi. “To‘lov usulida” hisoblangan miqdor umumiy sug‘urta tarmog‘i uchun belgilangan tuzatish koeffitsentini quyidagi ko‘rstakichlarning summasini 10%ga ko‘paytirish orqali otiladi: -oxirgi 36 oy ichida sug‘urta shartnomalari bo‘yicha hisoblangan sug‘urta qoplamalari summasi. Bunda 11 va 13 klasslar bo‘yicha hisoblangan sug‘urta qoplamalari 50% ga oshiriladi; -hisobot sanasida mavjud bo‘lgan, xabar qilingan lekin tartibga solinmagan zararlar zaxirasi. Bunda 11 va 13 klasslar bo‘yicha xabar qilingan lekin tartibga solinmagan zararlar zaxirasi 50% ga oshiriladi. Sug‘urta faoliyatini amalga oshirganiga 36 oy bo‘lmagan sug‘urta tashkilotlari hisob-kitob muddati qilib litsenziya olingan vaqtdan boshlab hisobot davri oxiriga qadar muddat olinadi. Umumiy sug‘urta tarmog‘i uchun tuzatish koeffitsenti oldingi 36 oy ichida hisoblangan jami sug‘urta qolamalari va qayta sug‘urtachining ulushi o‘rtasidagi farqni shu davrda hisoblangan sug‘urta qoplamalariga bo‘lish orqali aniqlanadi. Umumiy sug‘urta tarmog‘i uchun belgilangan tuzatish koeffitsenti 0.5 dan kam bo‘lmasligi kerak. Tuzatish koeffitsenti 0.5 dan kam bo‘lgan hollarda 0.5 tuzatish koeffitsenti sifatida olinadi. Umumiy sug‘urta tarmog‘ida faoliyat yurituvchi sug‘urtachining sug‘urta faoliyatini amalga oshirganiga 36 oydan kam muddat bo‘lgan bo‘lsa, tuzatish koeffitsenti 1.0 olinadi. Hayot sug‘urtasi tarmog‘ida faoliyat yurituvchi sug‘urtachilar uchun to‘lov layoqatining marjasi meyori sifatida quyidagi kattaliklardan eng yuqorisi tanlanadi: -Sug‘urta faoliyati to‘g‘risidagi qonunchilikka asosan sug‘urta tashkilotlari uchun belgilangan ustav kapitalining minimal miqdori; -quyidagi ikki kattalikning yig‘indisi: a) mukofotlar zaxirasining 5% ni hayot sug‘urtasi tarmog‘i uchun belgilangan tuzatish koeffitsentiga ko‘paytirilgan natija; b) umumiy sug‘urta tarmog‘ining 1 va 2 klasslari uchun belgilangan tuzatish koeffitsentini quyidagilardan eng katta bo‘lgan miqdorga ko‘paytirish natijasi: 44 - umumiy sug‘urta tarmog‘ining 1 va 2 klasslari bo‘yicha oxirgi 12 oyda jami yig‘ilgan sug‘urta mukofotlarining summasini 20% dan muddatidan oldin bekor qilingan sug‘urta shartnomalari bo‘yicha hisoblangan sug‘urta mukofotlarini ayirmasi; - umumiy sug‘urta tarmog‘ining 1 va 2 klasslari bo‘yicha oxirgi 36 oyda jami hisoblangan sug‘urta qoplamalarining 10% va hisobot sanasiga yig‘ilgan umumiy sug‘urta tarmog‘ining 1 va 2 klasslari bo‘yicha xabar qilingan, lekin tartibga solinmagan zararlar zaxirasi summasi. Sug‘urta faoliyati 12 va 36 oydan kam bo‘lgan, yangi tashkil qilingan sug‘urta tashkilotlari xisob-kitob uchun litsenziya olingan sanadan hisobot sanasiga bo‘lgan davr olinadi. Hayot sug‘urtasi tarmog‘i uchun tuzatish koeffitsenti qayta sug‘urtachining ulushi ayirilgan jami mukofotlar zaxirasining jami mukofotlar zaxirasiga nisbati bilan hisoblanadi. Hayot sug‘urtasida tuzatish koeffitsentining minimal miqdori 0.85 dan kam bo‘lishi mumkin emas. Agar tuzatish koeffitsenti 0.85 dan kam bo‘lsa, 0.85 koeffitsent qo‘llaniladi. To‘lov layoqatining haqiqatdagi miqdori sug‘urtachining xususiy mablag‘lari manbaasidan quyidagi ko‘rsatkichlarni ayirish natijasida hosil qilinadi: -asosiy faoliyatda foydalaniluvchi dasturiy ta’minotdan tashqari bo‘lgan, umumiy aktivlarining 10% dan oshmagan miqdordagi nomoddiy aktivlar miqdori. Dasturiy ta’minot qiymati boshlang‘ich bahoda inobatga olinadi; -ustav kapitali bo‘yicha tasischilarning qarzdorligi; - maqsadli tushumlar va kutilayotgan to‘lovlar va xarajatlar bo‘yicha zaxira; - tasischilar o‘rtasida taqsimlanishi rejalashtirilayotgan taqsimlanmagan foydaning qismi; - hissadorlarga, tasischilarga, ishchilarga berilgan qarzlar va ularga hisoblangan foyiz; -bog‘liq shaxslar bilan bog‘liq debitorlik qarzlari; -shartnomada belgilangan to‘lash muddatidan uch oy davomida to‘lanmagan sug‘urta mukofotlarining miqdori; - berilgan kafolatlar; - soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar bo‘yicha debitorlik qarzlari. Sug‘urtachilarning jami sug‘urta majburiyatlari va alohida risk turlari bo‘yicha majburiyatlarning yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan miqdorlari. Alohida risk turlari bo‘yicha sug‘urtachining majburiyatlarini miqdori xususiy mablag‘lari va sug‘urta zaxiralarining 20% dan oshmasligi talab qilinadi. Belgilangan meyordan oshgan sug‘urta majburiyatlari faqat qayta sug‘urtalash sharti bilan olinishi ruxsat beriladi. Umumiy sug‘urta tarmog‘ida faoliyat yurituvchi va faqat qayta sug‘urta bilan shug‘illanuvchi sug‘urta tashkilotlarining majburiyatlarining maksimal miqdori xususiy mablag‘lar manbaasining 200% dan oshmasligi talab qilinadi. YOki meyordan oshgan majburiyatlar qayta sug‘urtalanishi zarur. Qayta sug‘urta operatsiyalariga qo‘yiladigan talablar. 45 Litsenziyada ruxsat berilgan klasslar bo‘yicha risklarni qayta sug‘urtaga qabul qilinishi mumkin. Qayta sug‘urtalanuvchi risklarni qayta sug‘urtaga faqat tasdiqlangan qayta sug‘urtachiga berishi ruxsat beriladi. Tasdiqlangan qayta sug‘urtachi quyidagilar bo‘lishi mumkin: - faqat qayta sug‘urta faoliyatini amalga oshirish uchun litsenziyaga ega bo‘lgan sug‘urta tashkilotlari; - sug‘urta faoliyatini amalga oshirish uchun litsenziyaga ega bo‘lgan va qonunchilikda belgilangan minimal ustav kapitaliga ega bo‘lgan sug‘urta tashkilotlari(qayta sug‘urta uchun); - quyidagi reyting ko‘rsatkichiga ega bo‘lgan chet el sug‘urta kompaniyalari: - “Moodys Investors Services” reyting agentligining “Vaa3” dan kam bo‘lmagan reytingiga ega bo‘lgan; - “Standard and Poors corporation” reyting agentligining “VV+” dan kam bo‘lmagan reytinga ega bo‘lgan; - “Fich, Inc.” Reyting agentligining “VV-” dan kam bo‘lmagan reytinga ega bo‘lgan; - “A.M. Best Company, inc.” Reyting agentligining “I+” dan kam bo‘lmagan reytinga ega bo‘lgan; - “Ekspert - RA” reyting agentligining “A++” dan kam bo‘lmagan reytinga ega bo‘lgan chet el sug‘urta kompaniyalari qayta sug‘urta bilan shug‘illanishi mumkin. O‘zbekiston Respublikasidan tashqarisida, chet el sug‘urta kompaniyasiga beriladigan majburiyat miqdori, har –bir sug‘urta shartnomasi bo‘yicha , 95% dan oshmasligi talab qilinadi. CHet el sug‘urta kompaniyasiga qayta sug‘urta uchun berilgan sug‘urta shartnomalarida sug‘urtachining ulushi haqiqatdagi to‘lov layoqatining marjasini 5% dan kam bo‘lmasligi lozim. Eksport kontraktlarini siyosiy va tijorat risklaridan va chet elga chiquvchilarni sug‘urtalash bundan mustasno. To‘lov layoqati meyorlarining hisob-kitoblarini taqdim qilish muddati va tartibi, sug‘urtachilarning aktivlarini joylashtirish talablari. Qayta sug‘urta operatsiyalariga bo‘lgan talablar. Sug‘urta tashkilotlari chorak yakunida keyingi oyning 25 sanasiga qadar davlat sug‘urta nazoratiga to‘lov layoqati meyorlari, aktivlarni joylashtirish to‘g‘risida, qayta operatsiyalar to‘g‘risida hisob – kitoblar topshiradilar. Agar sug‘urtachining to‘lov layoqati marjasining meyorlari hisobot davrida 1 dan 0.5 ga qadar tushib ketsa 10 kun muddatda davlat sug‘urta nazoratiga moliyaviy holatni yaxshilash bo‘yicha choralarni tasdiqlash uchun taqdim qilishi zarur. Ishlab chiqilgan chora-tadbirlar 6 oy muddatga ishlab chiqiladi. CHora- tadbirlarda sug‘urta tashkilotini moliyaviy holatini yaxshilash bo‘yicha kompleks ishlar nazarda tutiladi. Kompleks chora-tadbirlarda sug‘urta tashkiloti ustav kapitali miqdorini o‘zgartirish, qayta sug‘urta operatsiyalari chegaralarini 46 kengaytirish, tarf siyosatini o‘zgartirish, debitorlik va kreditorlik qarzlarini qisqartirish, aktivlar tarkibini o‘zgartirishlarni nazarda tutishi mumkin. Agar kompleks chora-tadbirlarda ustav kapitalini o‘zgartirish nazarda tutilgan bo‘lsa, tasischilarni roziligi talab qilinadi. Davlat sug‘urta nazorati taqdim qilingan hisobotlarni va kompleks chora- tadbirlarni tahlil qilib moliyaviy holatni o‘zgartirish bo‘yicha takliflar beradi va nazorat qiladi. Hisobot davri yakunida sug‘urtachining to‘lov layoqati marjasining etarliligi 0.5 dan past bo‘lsa litsenziyaning amal qilish kuchi tugatirladi. Sug‘urta tashkilotlari tomonidan maksimal majburiyatlarni olish talablari buzilgan hollarda Davlat sug‘urta nazorati inspeksiyasi kamchilikni tuzatish to‘g‘risida ko‘rsatma beradi. Sug‘urta tashkiloti bir oy davomida aniqlangan kamchiliklarni bartaraf qilishi zarur. 3. Sug‘urta majburiyatlarining hajmi sug‘urta tashkilotlarining moliyaviy holatining asosiy ko‘rsatkichlaridan biri hisoblanadi. Sug‘urta majburiyatlari xo‘jalik faoliyatining boshqa turlaridagi majburiyatlardan farq qiladi. Bundan tashqari sug‘urta majburiyatlarini sug‘urta bozorining asosiy ko‘rsatkichlari sifatida ham ko‘rsatishimiz mumkin. Sug‘urta tashkilotlarining moliyaviy ko‘rsatkichlarini dinamikasi o‘sish tendensiyasiga ega. Sug‘urta tashkilotlarining aktivlarini tarkibini tahlil qilib ko‘ramiz. Sug‘urta tashkilotlarining jami aktivlarini summasini 100 foyiz deb qaraydigan bo‘lsak, ularning 80.3%ni moliyaviy va kapital qo‘yilmalar tashkil qiladi. Bu sug‘urta tashkilotlarining jami aktivlarini 80.3% investitsiyaga yo‘naltirlishi ko‘rsatadi. Sug‘urta tashkilotlarining jami aktivlarining 6.3 % pul mablag‘lari tashkil qiladi. Bu sug‘urta tashkilotlarining bank hisob raqamlaridagi , g‘aznadagi va boshqa hisob raqamlarda aks etgan pul mablag‘lari hisoblandi. Sug‘urta tashkilotlari pul mablag‘laridan joriy xarajatlar, sug‘urta qoplamalarini to‘lash uchun sarf qilinadi. Sug‘urta tashkilotlarining debitorlik qarzlari ham ularning moliyaviy xo‘jalik faoliyatida katta hamiyat kasb etadi. Jami aktivlar tarkibida sug‘urta tashkilotlarining debitorlik qarzlari 4.6% ni tashkil qiladi. Barcha sug‘urta tashkilotlari o‘z faoliyatini amalga oshirishda tegishli asosiy vositalarga ega hisoblanadi. Sug‘urta tashkilotlarining asosiy vositalarining miqdori jami aktivlarining 5.0% ni tashkil qiladi. Sug‘urta tashkilotlarining barqarorligi davlat tomonidan nazorat qilinsada nazarimzda sug‘urta faoliyatining ushbu sohasida muammolar etarli hisoblanadi. Sug‘urta tashkilotlarining barqarorligi asosiy shartlaridan biri belgilangan ustav kapitalining minimal miqdorini shakllantirishdir. Hozirgi vaqtda umumiy sug‘urta tarmog‘ida faoliyat yuritiuvchi sug‘urta tashkilotlari uchun 1,5 mln Evro, hayot sug‘urta tarmog‘ida faoliyat yurituvchilar uchun 2.0 mln. Evro, majburiy sug‘urta faoliyati bilan shug‘illanuvchilar uchun 3.0 mln. Evro, qayta sug‘urta faoliyati bilan shug‘illanuvchi sug‘urta tashkilotlari uchun 6 mln Evro miqdorida minimal ustav kapitali belgilangan. Sug‘urta tashkilotlarining sug‘urta zaxiralarini shakllantirish tartibida ham ayrim kamchiliklar mavjud. Ishlab topilmagan mukofotlar,xabar qilingan, lekin 47 bartaraf qilinmagan, sodir bo‘lgan lekin xabar qilimaganzararlar bo‘yicha zaxiralar sug‘urta tashkilotlari tomonidan majburiy tarzda tashkil qilinadi. Ammo, sug‘urta tashkilotlarining zararlilikni tebranish bo‘yicha sug‘urta zaxirasi ixtiyoriy tartibda amalga oshiriladi. Sug‘urta tashkilotlarida zararlilik tebranishi doimiy xarakterga ega. Jahon moliyaviy iqtisodiy inqirozi yuz berayotgan sharoitda zararlilikni tebranishi yanada ortadi. Zararlilikni tebranishini ixtiyoriy tartibda shakllantirilishi zararlar miqdori oshgan hisobot davrida sug‘urta tashkilotlarining moliyaviy barqarorligi yomonlashishi mumkin. CHunki ushbu zaxira turi sug‘urta tashkilotlari tomonidan shakllantirilmasligi ham mumkin. Zararlar miqdori oshgan davrda sug‘urta tashkilotlarining moliyaviy barqarorligini ta’minlash maqsadida zararlilik tebranishi bo‘yicha tashkil qilishni majburiy o‘rnatishni taklif qilinadi. Ushbu taklifni amalga tadbiq qilinishi sug‘urta tashkilotlarining moliyaviy barqarorligini davlat tomonidan tartibga solish mexanizmini samarasini oshishiga olib keladi. Sug‘urta zaxiralarini investitsiyaga yo‘naltirish sohasida ham ayrim kamchiliklar mavjud. Sug‘urta tashkilotlarining aktivlarini joylashtirishga qo‘yilgan talablarga e’tibor qilsak, kredit uyushmalarining depozitlariga sug‘urta tashkilotlarining ustav kapitalini 10% miqdorigacha joylashtirish mumkinligi me’yorlashtirilgan. Ammo, hozirgi vaqtda kredit uyushmalari qo‘yilgan depozitlarga bank muassalariga nisbatan katta miqdordagi foyiz to‘lanadi. SHu sababli, joylashtiriluvchi aktivalarning daromadlik darajasini oshirish maqsadida kredit uyushmalariga qo‘yiluvchi depozit miqdorini chegarasini 10% dan 20% gacha oshirish taklif qilinadi. Bundan tashqari, davlat sug‘urta nazorati ruhsati bilan tasischilarga qarz berish ruhsat berilgan, agar qarz miqdori ustav kapitalining 30% dan miqdorda bo‘lsa. Bunday holatlarda berilgan qarzni nazorat qilish imkoniyatlari cheklandai. CHunki tasischilar o‘zlarining mavqeylaridan foydalanib, sug‘urta tashkilotlariga bosim o‘tkazishi mumkin. Bunday noxush holatlarga barham berish maqsadida tasischilarga qarz berishni taqiqlash zarur. Ushbu taklifni amalga tadbiq qilinishi sug‘urta tashkilotlarining moliyaviy barqarorligini mustahkamlanishiga imkon beradi. O‘zbekiston sug‘urta bozorida sug‘urta tashkilotlarining moliyaviy barqarorligini ta’minlash asosiy usullaridan biri qayta sug‘urta mexanizmidan foydalanishdir. Afsuski respublika sug‘urta bozorida qayta sug‘urta faoliyati talab darajasida rivojlanmagan. O‘zbekiston sug‘urta bozorida ixtisoslashgan tartibda faqat bitta sug‘urta kompaniyasi qayta sug‘urta xizmati ko‘rsatadi. O‘zbekiston Respublikasidan tashqarisida, chet el sug‘urta kompaniyasiga beriladigan majburiyat miqdori, har –bir sug‘urta shartnomasi bo‘yicha , 95% dan oshmasligi talab qilinadi. Yüklə 5,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|