1. mavzu. Umumta’lim va kasb-hunar maktablarining chizmachilik fani dasturi, darsligi, standartlari va qo’shimcha adabiyotlar bilan tanishish

30- MAVZU.
Avtomatlashtirilgan o’qitish dasturlari va kompyuter tehnalogyalaridan chizmachilik darslarida foydalanish metodikasi.
So'ngi yillarda ta'lim tizimida ko‘pchilik fanlami o ‘qitishda avtomatlashtirilgan o ‘qitish dasturlarining turli xillaridan foydaianish keng ommalashib borm oqda. Avtomatlashtirilgan o ‘qitish dasturlari o ‘qituvchiga o ‘quv jarayonini tashkil qilishda, o‘quvchilarga esa fanni o‘zlashtirishlarida katta yordam beradi. Ulam ing yordamida o ‘quv jarayoni borishini jadallashtirish, o‘quv materiallarini ancha sodda va yaqqol tasvirlar yordam ida bayon qiüsh kabi afzalliklarga ega imkoniyatlar paydo b o ‘ladi 0 ‘zbekistonda hozirgacha chizmachilik fanidan texnik vositalar (EHM) yordamida qoMlaniladigan avtomatlashtirilgan ta ’lim dasturlari (A ID ) yaratilmagan. B iz quyida ATD larining turlari va ulardan ta’lim jarayonida foydaianish metodikalariga to‘xtaIamiz. ATD ga asosan ta’lim murakkab dinamik tizim sifatida qaraladi va uning asosida kibem etik yondashuv yotadi. Bu tizimni boshqarish o ‘qituvchining o ‘quvchiga (kompyuter va boshqa audio va videotexnika texnik vositalari yordam ida) buyruq uzatishi hamda o ‘quvchi o‘qituvchi www.ziyouz.com kutubxonasi muloqotini o‘matish orqali amalga oshiriladi. Ya’ni, ta’lim jarayoni o'qituvchi (baholash) va o'quvchi (o‘z-o’zini baholash) ishtirokida bir vaqtning o ‘zida nazorat qilib boriladi. ATD lari quyidagi tamoyillarga asoslanadi:
• axborotlar kichik miqdorda uzatiladi;
• har bir taklif qilinayotgan axborot m iqdorining o‘zlashtiri!ishini tekshirish uchun nazorat topshiriqiari o ‘m atiladi;.
• o‘z-o‘zini nazorat qilish uchun savollarga javob qaytariladi;
• javob to‘g ‘riligiga qarab ko'rsatma beriladi.
Amalda o ‘qituvchiga ATD ning chiziqli yoki tarmoqlangan turlaridan birini tanlash yoki ulardan bir vaqtning o‘zida birgalikda foydalanish imkoniyati yaratiigan boMishi kerak. ATD ning chiziqli turida o ‘quvchilar o‘quv m a’lumotining hamma miqdorlarini ulam i uzatilish ketma-ketligi tartibida ishlab, о 4zlashtiradilar. Tarm oqlangan ATD yaxlit o ‘quv m a’lumotni o‘zlashtir¡shda o ‘quvchiga individua! yo‘l tanlash imkonini berishni ko‘zda tutadi. Bunda m a’lumotni o ‘zlashtirish tayyorgarlik darajasiga bog‘liq boMadi. Ikkala holda ham o ‘quvchi va o‘qituvchi o ‘rtasidagi aloqa maxsus vositalar (har xil dasturlashtirilgan o‘quv qo‘llanmalari, kompyuterlar) yordamida am alga oshiriladi. T a’limning bu ko‘rinishining afzalligi o ‘quv dasturini o'zlashtirish darajasi va sifati haqidagi ma’lumotni to‘liq va doimiy ravishda olib turish imkoniyati mavjudligi bilan belgilanadi. ATD da ta’lim tezligining o ‘quvchining individual imkoniyatlariga mos kelish-kelmasligi muammosi bo'lm aydi. Chunki har bir o'quvchi o ‘ziga qulay tartibda ishlaydi. Ikkinchi afzalligi, o ’qituvchining axborot uzatishga sarflanadigan vaqtining tejalishida, shuningdek materialni o'ziashtirish va uning natijalarini doimiy nazorat qilishga ajratiladigan vaqtning ortishi bilan izohlanadi. ATD ning keng joriy qilinishi moddiy ta’mmot bilan bog‘liq. Hozirgi kunda amalda hamma umumta’lim maktablari va kasb-hunar kollejlaridagi ta’lim jarayonini maxsus dasturlashtirilgan darsliklar, grafik topshiriqlar to‘plamlari, test usulidagi nazorat topshiriqlari bilan to*liq ta’minlash qiyin. Ta'lim ning bu ko‘rinishining asosiy kamchiligi - o ‘quvchi xotirasiga ortiqcha murojaat qilish. Hozïrgi kunda chizm a va uch oMchamli modellar tasvirlarini bajarish bo‘yicha /juda ko'plab AutoCAD, TopCAD, JCAD, 3D-GRAF, KDMaster, кО М П А С -граф ик, ВАРИКОН. Тефлекс kabi grafik tizimlar kishilaming iimiy va muhandislik faoliyatining turli sohalarida keng qo‘llanilmoqda. Ulardan ta'lim tizimida ommalashgani AutoCAD hisoblanadi. A utoCA D shuningdek mamlakatimizda va chet ellardagi ko‘pchi!ik korxona va tashkilotlarda loyiha-chizma ishlaríni avtomatlashtirishning standartlashtirilgan tizimi sifatida shakllangan. 2002-yilda Rossiya maktablarida chizmachilik o‘qitish tarixida birinchi marta o ‘quv-m etodik kompleksning tarkibiy qismlaridan biri boMgan kom pakt-disk (КОМПАС 3D LT grafik dasturi) tayyorlanib, sotuvga chiqarildi. КОМ ПАС 3D LT grafik dasturi tarkibida «КОМПАС 3D LT ta’lim tizim i» elektron o‘quv qollanm asi, maktab chizmachilik kursi darsligining ko‘pchilik mashq va grafik ishlarining, o lquvchilar uchun grafik ishlar daftarining elektron versiyalari joylashtirilgan. Mashq va grafik ishlarga tegishli bo'lgan shakl va chizmalardan tashqari kompakt diskda A.D.Botvinnikov va boshqalaming «Chizmachilik» darsligidagi ko‘plab boshqa shakllari ham joylashtirilgan. Darslikdagi 267 shakldan SD-diskda 70 tasi berilgan. Shu yerda um um ta’lim maktablarining chizm achilik kursida o'rganiladigan kompyuter grafikasi b o iim ig a to 4xtalib o ‘tsak. Amaldagi dastur va darsliklarda bu bo'lim ga 2 (ikki) soat vaqt ajratilgan b o iib . bu vaqt ichida o ‘quvchilar grafik redaktor yordam ida oddiy geometrik shakllaming proeksiyalarini tuzish hamda berilgan jism ning fazoviy holatini va uning shaklini o‘zgartirishni o ‘rganishlari kerak. Bu nimaga zarurligi tushunarsiz. Yana yuqorida bildirilgan m ulohazalam i e'tiborga oladigan bo‘lsak ajratilgan ikki soat ichida o'quvchilar kompyuter grafikasining alifbosini ham o‘rganishga ulgurolm aydilar. Shunirig uchun chizmachilik darslari jarayonida kompyuterlar va grafik dasturlaming imkoniyatlaridan oqilona foydalanish m etodikasining taklif qilinishi to‘g‘riroq bo‘lar edi. Kompyuter chizmachilikning quyidagiga o ‘xshash bo'lim lari:
• Detal shaklini tahf¡1 qilish;
• Deta) chizmalariga 0‘lcham qo'yish;
• 0 ‘quvchilarga detaining hajmli shaklini namoyish qilish kabilarda foydali bo‘lishi mumkin. 1. Detal shaklini tahlil qilishda kompyuter foydali b o iib g in a qolmay, zarur ham hisoblanadi. Bunda monitor ekranida o'quvchilar detalni alohida geometrik jism larga ajratishlari mumkin. 2.0‘lchamlami to‘g ‘ri qo‘yish uchun shaklni tahlil qilish - bajariladigan ishlarning asosiylaridan biri hisoblanadi. Shuning uchun bu holda ham kompyuerdan oldingiga o ‘xshash tarzda foydalaniladi. 3. Shuningdek, chizm a bolyicha detaining shaklini tasavvur qilishga qiyitaladigan o ‘quvchi)arga ushbu mavzuni o ‘rganishlarida kompyuterdan foydalanish katta yordam beradi. C hizm achilikda ATD dan o ‘rinli foydalanish ta’limni individuallashtiradi va o‘quvchilar o‘quv materiallarini puxta o‘zlashtirib, ta’Iim jarayonini tezlashishiga xizmat qiladi. Ammo ATD lari ta’Iim jarayonida hech qachon o ‘qituvchining o ‘rnini bosa olmaydi, chunki mustaqil ta ’Iim hech vaqt bilim olishning yagona va universal usuli bolishi mumkin emas.