1. mavzu. Umumta’lim va kasb-hunar maktablarining chizmachilik fani dasturi, darsligi, standartlari va qo’shimcha adabiyotlar bilan tanishish

27- MAVZU.
Detal chizmalarini o’qishga o’rgatish metodikasi.
Buyum shaklini alohida proeksiyaiari bo‘yicha tiklash m urakkab psixoiogik jarayon bo‘lib, unda m a'lum darajala shakllangan fazoviy tasavvurga ega bo‘lishlik talab qilinadi. Chizmani o‘qish jarayonida tasvirlangan buyum va uning alohida qismlarining geometrik shaklini aniqlay olish ju d a zarur. Buning uchun chizmada asosiy geometrik jism lar kub va parallepiped, prizma va piramida, aylanish sirtlari: silindr, konus, shar v a toriam ing qanday tasvirlanishini yaxshi bilish zarur. Bunda, bir buyum ning chizmada tasvirlangan hamma proeksiyalarini solishtirib o ‘quvchi uning shaklini tasavvur qilishi mumkin. 0 ‘quvchi buyum shaklini geometrik tahlil qilganda, yoki boshqacha qilib aytsak, chizmani o ‘qiganda, buyumning har bir elementining shaklini va fazoda bir-biriga nisbatan joylashgan vaziyatini aytishi kerak. 0 4quvchilarga chizmani o'qishni o‘rgatishda o ‘qituvchi oldida ikkita vazifa turadi. Birinchisi - geometrik jism lar m odeiini aniq farqlab, ulaming nomlanishini to‘g‘ri aytish; hamda tasvirlangan jism ning nomini to 'g ‘ri aniqlab, uning oMchamlarini ko‘rsata bilishga o ‘quvchilam i o'rgatishdan iborat. Ikkinchisi, tasvirda qanday jism kobrsatilganligini aniq ta’riflab, uning nomi va o'lcham iarini keltira bilishdir. Birinchi masala modetlar bo‘yicha jismlarning nomlarini aniqlashga doir m ashqlar o ‘tkazishni talab qiladi. 0 ‘quvchilar har xil geometrik jism lam ing tasvirlarini mustaqil yasab o'rgansalar, ikkinchi vazifani ham muvaffaqiyatli hal qiiish mumkin. Ammo, shu yerda jiddiy muammo vujudga keladi. Oldin ta'kidlanganidek, chizmachilik kursida geometrik tushunchalami geometriya kursidan ancha avval o'rganishga (xususan, stereometriya tushuncha(ari) to‘g‘ri keladi. Stereom etriya - elementar geometriyaning bir qismi bo’lib , unda fazoviy figuralar o ‘rganiladi. Chizmachilik o‘qituvchisiga metodik yordam sifatida o ‘quvchilar buyumlarining geometrik shaküni tahlil qiiish uchun o‘rganish tavsiya qilinadigan m a’lumotlarni keltiramiz. Amaldagi umumta’lim m aktablarining chizmachilik darsliklarida geometrik jism lar qismlarining nom lanishi va xususiyatlari haqida juda qisqa ma’lumotlar berilgan. Shuning uchun o ‘quvchilar geom etrik jism lar bilan bogMiq atamalardan foydalanishda qiynaladilar. Buning oldini olish uchun 107— 110-shakllardagiga o ‘xshash plakatlardan foydalanib o ‘qituvchi o ‘quvchilarda geom etrik jism lar haqida aniq tushuncha va biljmlami shakllantirishi kerak. Tushuntirish tayyor model yoki plakatlar yordamida o ‘tkaziIadi. Shunday qilib, o‘qituvchi o ‘quvchilarga faqatgina geom etrik jism va uning nomlarini tushuntirib qolmasdan uiam ing hosil boMishi, farqlanish belgilari, geometrik xossalari kabi xususiyatlarini ham tushuntiradi. Aynan shu tafsilotlar mustahkam fazoviy tasavvur va geom etrik obrazlarni o ‘quvchilarda shakllanishiga xizm at qiladi. Ulardan m ashq bajarish va geometrik shakllami tahlil qilishda foydalaniladi. Detallaming geometrik shaktini tahlil qilishni avval yaqqol tasvirdan, keyin esa chizmalardan boshlash kerak. Buni oldin qismlarga ajraladigan model yordamida mashq qilib o ‘rganish maqsadga muvofiq. Bu yerda faqatgina detal elementlarini geometrik shaklini aniqlab qolmasdan - o‘yiq, teshik, bo‘shliqlari shaklini ham geometrik tahlil qilish zarurligini ta’kidlab o ‘tish kerak.