1. mavzu. Umumta’lim va kasb-hunar maktablarining chizmachilik fani dasturi, darsligi, standartlari va qo’shimcha adabiyotlar bilan tanishish

TEXNIK RASMLAR. Aksonometrik proyeksiya yoki perspektiv tasvirning asosiy "ususiyatlariga ega bo ‘Igan, chizmachilik asboblaridan foydalanmasdan, ko'z bilan chamalab, predmetning proporsiyalariga amal qilib, yorug '-soya nisbatlari ko 'rsatilgan tasvirlarga texnik rasmlar deyiladi. Texnik rasm lar qadim dan kishilam ing ÿodiy g'oyalarini qog'ozda tasvirlash vositasi sifatida keng qo‘llanilib kelingan. Bizgacha yetib kelgan dastlabki texnik rasmlar nam unalariga buyuk rassom, injener va olim Leonardo da Vinchining (1452-1519) qalam da bajargan xomaki rasmlari taalluqiidir. Yangi texnika namunalari, m ahsulotlar va inshootlami loyihalashda injenerlar, dizaynerlar, arxitektorlar texnik rasmdan texnik yechim lam ing dastlabki, oraliq va yakuniy variantlarini ifodalash vositasi sifatida foydalanadilar. Bundan tashqari texnik rasmlardan chizmada tasvirlangan murakkab shaklning to‘g ‘ri 0‘qilganligini tekshi-rishda ham foydalaniladi. Chet ellarga jo ‘natish uchun tayyorlangan mahsulotlaming hujjatlari komplektlarida. Leonardo da Vinchi tomonidan bajarilgan texnik rasmlar kutubxonasi ham texnik rasm lar albatta bo‘ladi. Ular mahsulotning texnik pasportlarida qo’Ilaniladi. 0 ‘qituvchi m avzuning kirish qismida yuqoridagi kabi texnik rasmlaming rivojlanish tarixi va amaliy ahamiyati haqidagi ma'lumotlarga to‘xtalib o‘tganidan keyin texnik rasmlaming turlari hamda ulami bajarish usullariga batafsil to‘xtalib o ‘tishi kerak. Texnik rasmlami katak qog‘ozga bajarish qulay. H ar buyumni texnik rasmini bajarish aksonom etriya o ‘qlarini to‘g‘ri o‘tkazishdan boshlanadi. O 'quvchilam ing mustaqil ish jarayonida o‘qituvchi ulaming gavdasi va q o 'lin in g vaziyati to ‘g lri joylashishiga, rasm kom pozitsiyasi va uning bajarilishi ketm a-ketligiga e ’tibor qilishi kerak. Texnik rasmni bajarish bosqichiga misol ko’rsatilgan. Texnik rasmlarni bajarish amaliyotida faqat kontur rasm bilan chegaralanib qolinmaydi. D etal hajmi, yaqqolligi va shakl mazmunini ochib berish uchun bir nechta usullardan foydalaniladi. Bu usullar asosida yorug‘-soya m unosabatlari yotib, ularga shatirovka (shtrix chiziqlar bilan), shraffirovka (to ‘r ko'rinishidagi shtrixlar bilan) va nuqtali soya berish kabilar kiradi . Soya berishda yorugMik buyumga chap tomon balanddan tushadi deb hisoblash kelishilgan. Y orug‘ sirtlar shtrixlanmaydi, soya qismlari esa shtrixlanadi. Sirt qanchalik qoramtir (soya) bo‘lsa shtrixlash shunchalik qalin bo'lishi kerak. Texnik rasm bajarish malakasi ko'pchilik sohalarda kerakligi sababli shu bo‘yicha qo‘shimcha quyidagi m etodik ko‘rsatmalarni berishni lozim topdik: Kasbiy va umuminsoniy m unosabatlar, g‘oya va loyihalarni ifodalashda har bir kishiga texnik rasm bajarish ko'nikm alari zarur boMadi. Rasmni bu tur texnikasini egallashda qaiam biian ishiash malakalarini rivojlantirishga asosiy e’tibor qaratish kerak. Pero yoki m o‘yqalam da texnik rasm bajarish usullariga o'rgatishni fakultativ mashg‘ulotlarga ajratish mumkin. Avval qo‘lni to’g‘ri joylashtirish va ko‘z bilan cham alash ko‘nikmalarini rivojlantiruvchi mashqlarni ish daftarida mashq qilish kerak. Undan keyin yassi shakllar: kvadrat. to ‘g ‘ri uchburchak (oltiburchak), aylana kabi o‘qituvchi tanlagan shakiL iiiing rasmlari bajariladi. Hamma rasm lar chizmachilik asboblarisiz, qo'lda oq qog‘oz varag‘ida bajariladi. Keyingi topshiriq yassi shakliarni aksonom etriyada bajarish. O’qituvchi tavsiyasi bo'yicha to’g'ri burchakli izometrik yoki qiyshiq burchakli frontal dimetrik proyeksiyaiarda geom etrik jism larning rasmlari yasaladi.