1-modul. Axborot texnologiyalari faniga kirish. 1-ma’ruza. Kirish. Texnik va dasturiy ta’minotlar. Reja

UTILITA 
DASTURLAR
, 
DRAYVER
dasturlar va 
DASTUR QOPLAMALAR
. Shulardan operatsion 
sistemalar dasturlar guruxi juda katta axamiyatga ega. Bu dasturlar kompyuter 
ishini boshqaradi, har hil dasturlarni kompyuter xotirasiga yuklaydi va bajaradi, 
fayllar, kataloglar va disklar ustidan xar xil amallarni bajaradi. Xamma dasturlar 
shu operatsion sistema dasturning imkoniyatlaridan foydalanadi va shuning uchun 
xamma dasturlar faqat shu dastur orqali ishga tushadi. Eng taniqli operatsion 
sistemalar: MS-DOS va Windows (Microsoft korporatsiya) dunyodagi 
kompyuterlarning 
75-80%, 
Macintosh 
(Apple 
firmasi) 
dunyodagi 
kompyuterlarning 5-10%, Linux va Unix dunyodagi kompyuterlarning 10-15%. 
Utilita-dasturlar bu operatsion sistemani imkoniyatlarini kuchaytiruvchi dasturlar. 
Masalan: disklar ustidan xar xil amallarni bajaruvchi dasturlar, kompyuter ishini 
tezlashtiruvchi dasturlar, malumotlar xajmini o’zgartiuvchi dasturlar, viruslarni 
aniqlovchi dasturlar va boshqa ko’p tarqalgan sistema dasturlardan biri bu drayver-
dasturlari, utilita-dasturlari va dastur-qoplamalar. Drayverlar-dasturlar bu 
operatsion sistemaga tashqi va ichki qurilmalar bilan ishlashda qulayliklar 
yaratuvchi dasturlar. Bu dasturlar asosan shu qurilmalar chiqaruvchi firmalarda 
yaratiladi va qurilmalar bilan birga tarqalinadi. Masalan: monitorlar drayverlari, 
CD-ROM lar drayverlari. Dastur-qoplamalar bu operatsion sistemaning 
imkoniyatlardan chiroliy va qulay holda foydalanishni ta’minlovchi dasturlar. 
Shulardan eng taniqlisi bu TOTAL COMMANDER dasturi. 
2)
Amaliy dasturiy ta'minot (Application program package)
— bu anik 
bir prеdmеt soxasi bo’yicha ma'lum bir masalalar sinfini еchishga muljallangan 
dasturlar majmuasidir. Kompyuterdan amaliy maqsadda foydalanishimkonini 
beruvchi, masalan matn tayyorlash, elektron jadvallar bilan ishlash, Ma’lumotlar 
bazasini yaratish va yuritish, biror fan bo’yicha o’rgatish va sinov ishlarini amalga 

---

oshiruvchi dasturlar, grafik va video axborotlarni qayta ishlash, internetdagi Web 
saydlarni ko’rish uchun mo’ljallangan brauzerlar va shunga o’xshash maqsadlarda 
ishlatiluvchi dasturlar amaliy dasturlardir. Kompyuterlar dasturiy ta’minotining 
aksariyat qismini amaliy dasturlar tashkil etadi. 
Amaliy (prikladniye) dasturlari turi. Ma’lumotlar bilan ish jarayonida 
foydalanadigan dasturlar. Masalan: matn ma’lumotlarni yaratish va tahrirlash, rasm 
va tasvir ma’lumotlarni yaratish yoki o’zgartirish, malumotlar ombori bilan 
ishlash, musiqa va video ma’lumotlarni kurib chiqish va tahrirlash. Amaliy 
dasturlar foydalangan ma’lumotlar turiga ko’ra guruxlanadi: matn muxarrirlari 
(Word, Lexicon, Notepad, Write va …), rasm va tasvir muxarirlari, rasm va 
tasvirlarni ko’rsatuvchi dasturlar (Corel, Adobe Photoshop, Imaging, ACDSee, 
Paint va…), musiqa va video muxarrirlari, musiqa va video ko’rsatuvchi dasturlar 
(Adobe Premier, Winamp, Universal proigrovatel va …), jadvallar muxarriri 
(Lotus, Excel va …), ma’lumotlar ombori bilan ishlovchi dasturlar (Access, Dbase, 
FoxPro va …), o’yin dasturlari, o’rgatuvchi dasturlar, buxgalteriya va moliya 
dasturlar, va boshqalar.