1-Modul. Oila psixologiyasi faniga kirish

 
1.6.
 
Yoshlarni oilaviy hayotga tayyorlash zarurati. Yoshlarda psixologik 
yetuklikning hal qiluvchi ahamiyatga egaligi. Oilaviy hayot haqidagi 
tasavvurlar. 
Oila deb atalmish muqaddas makon, «oila qasri»ning mustahkamligi 
shu qasrning poydevori bo`lmish nikoh oldi omillari xususiyatlariga, ularning qay 
darajada to`g`ri va mustahkam qo`yilishiga bog`liq,. Agar shu poydevor yetuk, 
mustahkam bo`lsa, uning ustida qurilgan imorat ham ko`rkam, yorug`, unda 
istiqomat 
qiluvchilarga 
qulaylik, 
xotirjamlik, 
tinchlik, 
huzur-halovat 
bag`ishlaydigan bo`ladi. 
Hech bir devor yoki uy poydevorsiz bo`lmaganidek, sizning qurajak 
oilangizning ham o`ziga xos poydevorlari bor. Ular shu oilaning yuzaga kelishiga, 
qurilishiga asos bo`lgan nikoh oldi omillaridir. 
Agar shu nikoh oldi omillarining oila yuzaga kelishiga ta`siri noo`rin bo`lsa, u 
shoshilinch, bo`sh, qiyshiq qurilsa, uning ustiga o`rnatilgan oila imoratining devori 
ham qiyshiq va omonat bo`lib boraveradi va u shu imoratning bir kuni kelib 
qulashi, buzilib ketishi xavfini tug`diradi. Bunday poydevor ustiga qurilgan imorat 
qulab tushmagani, buzilib ketmagani taqdirda ham unda istiqomat qiluvchilarga 
xotirjamlik, tinchlik, quvonch baxsh eta olmaydi. Ular doimo qandaydir bir 
xavotirda, hadikda, noqulaylikda, xijolatda yashashlariga to`g`ri keladi. Xo`sh, shu 
poydevorlar, ya`ni nikoh oldi omillari nimalardan iborat? 
Gap nikoh oldi omillari haqida borar ekan, shuni ta`kidlab o`tish joizki, nikoh 
oldi omillari u yoki bu nikohning yuzaga kelishiga asos bo`lgan ko`plab ijtimoiy, 
iqtisodiy, biologik, fiziologik, ma`naviy, ahloqiy va bugungi kunlarimiz uchun eng 
muhim bo`lmish psixologik omillarni o`zida mujassamlashtirgan, ko`p qirrali 
omillar kompleksidan iborat bo`lib, oila qurayotgan yoshlarning, shu o`zlari 
qurayotgan oilaviy hayotlariga qay darajada «yetilgan»liklarini belgilab beradi. Bu 
yerda eng muhimi shu yoshlarning oilaviy hayotga, nikoh talablariga qay darajada 
javob bera olishi nazarda tutiladi. 
Nikohga yetuklik tushunchasi ham o`z navbatida o`ta murakkab va nisbiy 
tushunchadir. Chunki odam doimo rivojlanib, takomillashib boruvchi, kasb-hunar 
faoliyatida yoki ma`naviy va ahloqiy rivojlanishida muntazam yangidan-yangi 
cho`qqilarga erishib boruvchi mavjudotdir. Agar odamning u yoki bu faoliyatga 
«to`la yetukligi» haqida gapiriladigan bo`linsa, demak bu uning ma`lum bir 
chegaraga erishgani va undan ortiq rivojlanish mumkin emasligini bildiradi. 
Shuning uchun ham odamning nikohga yoki biron-bir faoliyatga yetukligi haqida 
gapirilganda «yetuklik» tushunchasi tom ma`noda o`rinli bo`la olmaydi. Shuning 
uchun ham odamning «yetukligi», ayniqsa, nikohga, oilaviy hayotga «yetukligi» 
haqida gapirilganda bu tushunchadan ma`lum bir umumqabulqilingan standart, 
o`rtacha me`yor, ma`lum bir shartli «o`lchov birligi», ko`rsatkichlar va shu kabilar 
sifatidagina foydalaniladi. 

---

Masalan, barcha o`quv yurtlari (maktab, litsey, kollej, institutlar) uchun 
bitirish imtihonlari (davlat imtihonlari tizimi, diplom ishlari himoyasi tizimlari 
kabilar) mavjud bo`ladi va ular yordamida bitiruvchilar tomonidan o`zlashtirilgan 
o`rtacha bilimlar va malaka yig`indisini aniqlash mumkin bo`ladi. Bu esa ularga 
keyinchalik yana o`qishni davom ettirish yoki ma`lum bir mutaxassislik bo`yicha 
ishlashi mumkinligi haqida ma`lum bir huquq beradi. Shu nuqtai nazardan 
olinganda, «yetuklik» - rivojlanishning ma`lum bir bosqichi, fazasi, chegarasiga 
yetilganlikning sifatiy va miqdoriy xarakteristikasini ma`lum bir aniqlikda belgilab 
beruvchi ko`rsatkich bo`lib xizmat qiladi. Odamning nikohga, oilaviy hayotga 
yetukligi masalasi esa o`ta murakkab, biron bir qat`iy me`yor bilan o`lchab 
bo`lmaydigan individual xarakterga ega ko`rsatkichdir. 
Shu keltirib o`tilganlarning o`ziyoq, nikoh oldi omillari qay darajada 
murakkab xarakterga ega bo`lgan muammolardan ekanligini ko`rsatib turibdi. 
Hozirgi zamon oilasining ijtimoiy psixologik muammolarini yoritishga 
bag`ishlangan psixologik adabiyotlarda nikoh oldi omillarining turlicha shakllari, 
ko`rinishlari farqlanadi. Quyida sizning e`tiboringizga ularning ayrimlari haqidagi 
ma`lumotlarni havola etamiz. 
Nikoh oldi omillari qatoriga oila qurayotgan yoshlarning: oilaviy hayotga 
yetukligi; ularning oila qurish motivlari; oila qurishgunlariga qadar bir-birlarini 
tanish muddati (qancha vaqt bir-birini tanishi) shartlari va sharoitlari; o`zlarining 
bo`lg`usi oilaviy hayotlari haqidagi tasavvurlari kabilarni kiritish mumkin. Albatta, 
bu omillarning har biri turli yoshlarda turlicha xarakterda bo`lishi mumkin, shu 
bilan birga ularning har biri o`z navbatida yana bir necha turlarga farqlanadi. 
Masalan, nikohga yetuklik deyilganda oila quruvchi yoshlarning: jismoniy 
(fiziologik), jinsiy. huquqiy. iqtisodiy. ma`naviy-ahloqiy. psixologik kabi yetuklik 
jihatlarini tushunish mumkin. Bularning orasida huquqiy, jinsiy yetuklik 
ko`rsatkichlari yetarlicha aniq alomatlarga, belgilarga ega ekanligi haqida tegishli 
huquqiy, tibbiy, psixologik adabiyotlarda ko`plab ma`lumotlar berilgan bo`lsa, 
iqtisodiy, ma`naviy-ahloqiy, psixologik jihatlar biroz murakkabroq, qat`iy bir 
ko`rsatkich, chegaraga ega emasligi bilan xarakterlanadi. 
Masalan, odamning jinsiy yetukligi o`ziga xos omillarga ega. Klinik 
kuzatishlar ma`lumotlariga ko`ra, hozirgi zamon qizlarida jinsiy yetuklik 
(balog`atga yetish) 12-14 yoshgacha, o`g`il bolalarda esa 14-16 yoshga to`g`ri 
keladi. Albatta, bu yetuklik ba`zi bir bolalarda ertaroq, boshqa birlarida kechroq 
ro`y berishi mumkin. Bu ko`rsatkichlar ± 2 yoshga farq qilishi mumkin. Ayrim 
tibbiyot olimlari bolalarning to`la jinsiy yetilishlari uchun yana 2-3 yil kerak 
bo`ladi, deb hisoblaydilar. 
Jinsiy yetilish qat`iy jinsiy ehtiyojlarning shakllanishiga olib keladi. Bu 
davrga kelib bolalarda ikkilamchi jinsiy alomatlar namoyon bo`la boshlaydi. Jinsiy 
sekretsiya bezlarining faolligi ortadi. Qiz bolalarda oylik sikllari (menstruatsiya), 
o`g`il bolalarda pollyusiyalar ro`y bera boshlaydi. Boshqacha qilib aytganda, 
ularda pubertat davr boshlanadi. (Bu davr haqida va uning xususiyatlari haqida 4-
mavzuda batafsil ma`lumotlar berilgan). Demak, bu davrga kelib bolalar moddiy 
va ma`naviy qiziqishlarining o`sib borishi bilan bir qatorda jinsiy ehtiyojlar shaxs 

---

faolligining kuchli manbalaridan hisoblanib, u turli psixologik va ijtimoiy 
shakllarda namoyon bo`la boshlaydi. 
Jinsiy maylning, jinsiy ehtiyojning yuzaga kelishi odam biologik rivojlana 
boshlashining o`ziga xos bosqichidir. Ular bola ruhiyatining rivojlanishiga, uning 
shaxs sifatida shakllanishiga, hayot faoliyatining boshqa jihatlariga katta ta`sir 
ko`rsatadi. 
Jinsiy hayotning ko`plab muammolarini nafaqat yoshlarga, balki oila qurgan, 
farzandli bo`lgan katta yoshlilarga ham tushuntirib o`tish lozim bo`ladi, chunki 
ularda ham shu asosda ko`plab jiddiy nizolar yuzaga kelishi mumkin. Jinsiy 
munosabatlar masalasi o`ta nozik masaladir, bu borada ko`pincha «yolg`on, 
bachkanalarcha uyatchanlik»ka duch kelinadi. Ba`zi bir ota-onalar va 
o`qituvchilar, hatto maorif rahbarlari ham maktabda jinsiy tarbiya berish 
masalasiga e`tiroz bildiradilar va «Jinsiy tarbiya, jins masalasiga oid barcha zarur 
ma`lumotlar biologiya kurslarida berilgan, buning ustiga «ota-bobolarimiz bunday 
jinsiy savodxonliksiz ham binoyidek yashaganlar», - qabilida mulohazaa 
yuritadilar. Albatta, bunday nuqtai-nazar o`ta qoloq, bugungi kun nikoh-oila 
munosabatlari talablarini, hozirgi zamon oilasi funksiyalarini hisobga olmay 
chiqarilgan xulosalardir. Aynan shunday yo`llar bilan yoshlarga jinsiy tarbiyadek 
o`ta nozik va zarur masalalar yuzasidan beriladigan har qayday sanitar-gigienik 
oqartuv ma`lumotlarning ahamiyati butunlay kamsitib kelinmoqda. Bu esa 
millionlab o`smirlarning jinsiy balog`atga yetishish vaqtida g`aflatda qolishlariga 
va buning oqibatida ayrim hollarda hayotda tuzatib bo`lmaydigan xatolarga yo`l 
qo`yishiga olib kelishiga sabab bo`lmoqda. 
Hech nima bilan asoslanmaydigan xavotir, hadik, gohida esa haqiqiy vahima 
zaminida o`smir xulqida turli xil og`ishlar, nerv-fiziologik buzilishlar yuzaga 
kelishi mumkin. Bularning barchasi sanitar-gigienik tarbiyaning yaxshi yo`lga 
qo`yilmaganligi va jinsiy tarbiya berilmaganligining natijasidir. Bu masala, 
ayniqsa bizning etnosimizda o`ta jiddiy mohiyat kasb etadigan masaladir. 
Jinsiy tarbiya masalasiga ko`pincha yo alohida e`tibor talab qilinmaydigan va 
hech qanday qiyinchilikni yuzaga keltirmaydigan, har bir yosh guruhi uchun 
osongina o`zlashtirish mumkin bo`lgan yoki o`ta shaxsiy, intim, ko`pchilik orasida, 
ayniqsa bolalar orasida muhokama qilib bo`lmaydigan masala tarzida qaraladi. Shu 
kabi mulohazalar qator mamlakatlarda, ayniqsa Sobiq Ittifoqda jinsiy tarbiyaga oid 
materiallar va unga taalluqli tadbirlarning maktab dasturidan chiqarib tashlanishiga 
asos bo`lgan. Bu o`rinda jinsiy tarbiyaning organizm faoliyati haqidagi bugungi 
kunda har bir odam o`zlashtirishi, bilishi zarur bo`lgan sanitar-gigienik, 
psixogigienik ma`lumotlar bilan uzviy bog`liq tarzda qaralishi maqsadga 
muvofiqdir. 
Oilaviy hayotda esa jinsiy hayot psixologiyasi haqidagi bilimlarga ega bo`lish 
o`ta muhim ahamiyatga ega bo`lgan masaladir. Turli mutaxassislar tomonidan 
berilgan ma`lumotlarni kompleks tahlil qilgan holda aytish mumkinki, har bir 
to`rtinchi 
ajralishgan 
er-xotinlarda 
(ajralishlarning 
29 
% 
ida) 
jinsiy 
mutanosiblikning u yoki bu tarzda buzilishi (er-xotinning jinsiy nomutanosibligi) 
sabab bo`lmoqda. 

---

Albatta, o`zaro sevgi, ishonch va hurmat hislari, qiziqishlar va niyatlarning 
umumiyligi hisobiga qisqa vaqt oralig`ida yuzaga kelgan va shoshilib oila qurgan 
juftlarga jinsiy hayot psixologiyasi borasidagi bilimlar o`z-o`zidan yordam bera 
olmasligi mumkin. Bunday tezlikda, qisqa vaqtda (sovchilar, qarindoshlar orqali 
bir-ikki haftadayoq) yuzaga kelgan oilalar miqdori, ayniqsa so`nggi yillarda 
bizning millat vakillari o`rtasida ortib bormoqda. Yoshlarning bir-birlariga 
nisbatan bo`lgan yoqtirishi va ijobiy emotsional hislari kompleksisiz bu 
bilimlarning samarasi past bo`ladi. Ular faqat er-xotinlarning bir-birlarini 
yoqtirganlaridagina, bir-birlari uchun jozibali bo`lgan holatlardagina intim hayotni 
muvofiqlashtiradi. Boshqa tomondan, nikohdagi jinsiy hayot psixogigienasi 
muammolaridan qandaydir «bo`lmag`ur, uyat narsa» sifatida voz kechish ham 
kerak emas. Chunki ko`pchilik hollarda jinsiy hayot psixogigienasi sohasidaga 
ilmiy bilimlar yosh er-xotinlarga yo`l qo`yilishi mumkin bo`lgan ayanchli 
xatolardan qutulishga va shu bilan o`z nikohlarini saqlab qolishlariga yordam 
berishi mumkin. 
Shunday qilib, jinsiy yetuklik odam anatomiyasi va fiziologiyasi nuqtai-
nazaridan yetarlicha aniq va ravshan bo`lgan hodisadir. Biroq uning psixologik, 
ahloqiy jihatlari o`ta murakkab. Shuning uchun ham odamning nikohga jinsiy 
yetukligi deyilganda uning fiziologik nuqtai nazardangina yetilishini nazarda tutish 
jinsiy yetuklikning to`liq mohiyatini bildirmaydi, bundan tashqari odam jinsiy 
hayot psixogigienasi borasida ham zarur ilmiy psixologik bilimlarga, to`g`ri 
tasavvurlarga ega bo`lmogi zarur. Bu esa shubhasiz, alohida e`tibor, maxsus 
tayyorgarlik, o`qitishni talab qiladigan jarayondir. 
Yoshlarning nikohga jinsiy yetukligi masalasidan tashqari yuqorida keltirib 
o`tilganidek, yana bir nechta ijtimoiy yetuklik turlarini farqlash mumkin. Bular: 
jinsiy, fuqarolik, kasb-hunar, ijtimoiy-iqtisodiy, ma`naviy, ahloqiy va psixologik 
yetukliklardir. Bularning orasida yoshlarning jinsiy (fiziologik) yetukligi 
boshqalariga qaraganda ancha erta amalga oshadi, quyida bu masalalarga bog`liq 
ravishda yana qanday muammolar majmuining yuzaga kelishi mumkinligi haqida 
to`xtalib o`tamiz. 
Fuqarolik - huquqiy yetuklik bu odamning huquqiy jihatdan balog`atga yetish 
yoshi bilan, u huquqiy jihatdan oila qurish, farzand ko`rish huquqiga ega bo`lgan 
shaxs bo`lib hisoblanishi bilan belgilanadi. Bizning mamlakatimizda bu 18 yosh 
deb ko`rsatilgan. Bu vaqtda u konstitutsiyada belgilangan barcha huquq va 
majburiyatlardan foydalana oladigan bo`ladi. 18 yoshni shaxsning huquqiy 
yetuklik yoshi deb hisoblash mumkin. 
Kasb-hunar yetukligi - bu ham ancha murakkab tushunchadir. Uning 
murakkabligi shundaki, bir tomondan, u qandaydir bilim yurtini, o`quv kurslarini 
bitirish, ya`ni ma`lum bir ish turini bajarish uchun zarur bo`lgan maxsus bilimlarga 
ega bo`lish bilan belgilanadi. Biroq odam u yoki bu bilim yurtini (kollej, litsey, 
texnikum, institutni) bitirganidan keyin o`zi tanlagan kasbi bo`yicha bir necha yil 
ishlab ko`rishi kerak bo`ladi va shundan keyingina uning kasb-hunar yetukligi 
haqida gapirish mumkin. 

---

Shu bilan birga, ba`zi bir kasblar bo`yicha 19-20 yoshlardayoq kasb-hunar 
yetukligiga erishish mumkin bo`lsa, boshqalarda, masalan xirurg-vrachlikda 
kechroq 29-30 yoshga yetganda bunga erishish mumkin. 
Shaxs yetukligining yana bir jihati ijtimoiy-iqtisodiy yetuklikdir. Bunda 
odamning o`zini va o`z oilasini moddiy jihatdan mustaqil ta`minlay ola bilishi 
nazarda tutiladi. Yoshlarning oila qurishlarida, ularning iqtisodiy mustaqilligi 
alohida ahamiyatga ega. Bu o`rinda ham turlicha yosh chegaralari mavjud, 
yoshlarninig ayrimlari 18-19 yoshidayoq ota-onasi oilasidan alohida iqtisodiy 
mustaqillikka erishishi mumkin, boshqalari esa 25-30 yoshlarida ham ota-
onalarining moddiy yordamidan foydalanadilar. 
Bu yetuklik jihatlari orasida shaxsning ma`naviy va ahloqiy yetukligi haqida 
gapirish eng murakkabidir. Chunki bu jihat haqida aniq bir mezon va tavsif 
hozircha ishlab chiqilmagan. 
Shunday qilib, «yetuklik» tushunchasi o`zicha ko`plab jihatlarni 
mujassamlashtiradi. Shuni aytib o`tish joizki, «yetuklik» tushunchasi, albatta 
ma`lum bir hayotiy tajriba bilan, ya`ni «hayotiy bilimlar» bilan uzviy bog`liqdir. 
«hayotiy bilimlarni o`zlashtirish», «hayot universitetlaridan» o`tishning ham o`ziga 
xos individual xususiyatlari mavjud. Kimdir 20 yoshidayoq «hayotni yaxshi bilib 
oladi», kimdir 30 yoshida ham bolaligicha qolaveradi. Bunga mavjud ijtimoiy 
sharoit, jamoatchilik va ijtimoiy tartibning ta`siri katta. Ma`lumki, oldingi 
vaqtlarda, ayniqsa urush yillari bolalar kattalar ham hamma vaqt uddalay 
olavermagan hayotiy qiyinchiliklarni boshidan kechirganlar. U vaqtlarda 12-14 
yoshdanoq bolalar onalariga oilani ta`minlashda yordam berganlar. Shuningdek, 
shahar va qishloq joylarda istiqomat qiladigan kam farzandli va ko`p farzandli 
oilalarda, nuklear yoki ko`p tabaqali oilalarda o`sayotgan bolalarning ham oila 
moddiy, ijtimoiy ta`minotiga hissa qo`shishi, bu ishlar bilan shug`ullanish 
muddatlari va miqdori turlichadir. Hayotni bilish, hayotiy tajribalar turli 
individlarda turlicha jadallikda amalga oshishi mumkin va bu o`rinda qandaydir bir 
yosh, vaqt oralig`ini ko`rsatish mutlaqo mumkin emas. Buning ustiga hayotni, 
bizni urab turgan atrofimizdagi olamni bilish o`z navbatida cheksizdir. 
Shunga qaramay, ijtimoiy va iqtisodiy yetuklikning ma`lum bir 
chehegaralarini belgilab olish mumkin, ya`ni shunday hayotiy tajriba, bilimlar 
«minimumi» mavjudki, ularsiz biron bir yoshni, yigit-qizni tom ma`noda yetuk deb 
hisoblab bo`lmaydi. 
Mana, yuqorida keltirib o`tilganlarning o`ziyoq «yetuklik» tushunchasi 
naqadar keng tushuncha ekanligini ko`rsatib turibdi. Shunga qaramay, biz undan 
foydalanishga majburmiz. Chunki u nikohning mustahkamligini belgilab beruvchi 
muhim shart-sharoitlarni, vaziyatlarni o`zida mujassamlashtiradi. 
Gap shaxsning psixologik yetukligi haqida borgudek bo`lsa, bunda dastavval 
uning turli hayotiy vaziyatlar va sharoitlarni hushyor baholay olishi nazarda 
tutiladi. Bu hushyorlik amaliylik, voqelikni to`g`ri baholay olish, shaxsning o`z 
yutuq va kamchiliklarini, bilim, malaka va qobiliyatlarini yetarlicha ob`ektiv 
baholay olishida ham namoyon bo`lishi kerak. Afsuski, ko`pincha yoshlar o`z 
qobiliyatlarini orttirib baholab, o`z oldilariga erishib bo`lmaydigan maqsadlarni 
qo`yib olishi hollariga duch kelinadi. Ayniqsa, oilaviy hayotni tasavvur qilish, 

---

unda o`z o`rnini baholash masalasida yoshlarimiz ko`proq xatoga, o`zlarini orttirib 
baholashga, oilaviy hayotdan mumkin bo`lganidan ko`proq narsani kutishga yo`l 
qo`yish hollari ko`proq kuzatiladi. Natijada muvaffaqiyatsizliklar, pushaymon 
bo`lishlar, asab buzilishlar yuzaga keladi. Psixologik yetuk shaxs esa aksincha, o`z 
oldiga erishishi muqarrar bo`lgan, bunga imkoniyatlari yetarli bo`lgan maqsadlarni 
qo`yadi, o`z hayot yo`lini va unga erishish vositalari va usullarini to`g`ri 
belgilaydi. Bunday shaxs o`z hissiyoti, kechinmalarini yetarlicha yaxshi nazorat 
qila bilishi, ya`ni ichki intizomining yuqori rivojlanganligi bilan xarakterlanib 
turadi. Psixologik yetuklik boshqa odamlarning xohish, istaklari, kechinmalarini 
tushunish bilan ma`lum darajada bog`liq. Bu o`z navbatida muloqotning, 
hamkorlikning yaxshi yo`lga qo`yilishiga, oilada, turli guruhlarda gormonik 
munosabatlarning o`rnatilishiga imkon beradi. Turli yoshdagi, mansab, lavozim, 
toifadagi odamlar bilan, qiziqishi, odati, ta`bi, turmush tarzi mutlaqo boshqacha 
bo`lgan odamlar bilan o`rinli munosabatda bo`la olish - shaxs psixologik 
yetukligining asosiy xususiyatlaridan biridir. 
Yoshlar oila qurayotganlarida bu xususiyatlar hal qiluvchi bo`lib hisoblanadi. 
Albatta bunday qobiliyatlar bir kunda shakllanmaydi. Ular oldingi hayoti 
davomida unga berilgan tarbiya ta`sirida asta-sekinlik bilan shakllanadi. Psixologik 
yetuklik shaxs xulqining turli yashash sharoitlariga moslashuvchanligida 
ifodalanadi. Psixologik yetuklik shaxsning boshqa odamlarga nisbatan bo`lgan 
ijobiy munosabatlari: hamdardlik, hamfikrlik, g`am-tashvishga sherik bo`la olish, 
o`zaro yordam kabilar tarzida namoyon bo`la oladigan ma`naviy sifatlarning 
tarkibiy jihatlarini o`zida biriktiradi. Psixologik yetuklikning muhim mezonlaridan 
yana biri shaxsda oilaviy muammolarni adolatli hal etishga xizmat qiluvchi o`z 
mustaqil fikri, qarashi, o`rnining bo`lishi, zarur bo`lganda oila manfaati uchun o`z 
qarashlarini ota-onalari oldida himoya qila olishidir. 
Oila mustahkamligiga hal qiluvchi ta`sir etuvchi nikoh oldi omillaridan yana biri 
yoshlarning o`z oilaviy hayoti haqidagi tasavvurlaridir. Ularning qanchalik 
reallikka yaqin bo`lishi, shu oila mustahkamligining bosh garovi hisoblanadi. 
Afsuski, hamma vaqt ham yoshlarimizning oilaviy hayot haqidagi tasavvurlari 
reallikka mos kelavermaydi, balki u aksariyat hollarda reallikdan tubdan farq 
qiladi. 
Hind afsonalaridan birida yoshlarning oilaviy hayot haqidagi tasavvurlari va 
ularning reallikka nisbatini qiyoslashga mos keladigan ajoyib bir rivoyat mavjud. 
Rivoyatda aytilishicha, tug`ilganidan ko`zi ojiz bo`lgan to`rt nafar ko`rga: 
«Qarshingizda fil turibdi, sizlar uni umuman ko`rmagansizlar, lekin uni borib 
ushlab, paypaslab, o`rganib chiqinglarda, so`ng fil qanday mahluq ekanligini aytib 
beringlar», - deyilgan. Ko`rlar borib filni «o`rganib» qaytishganlaridan so`ng 
ulardan fil qanday hayvon ekanligi so`ralganda, ulardan biri: «Fil - badani dag`al, 
daraxtga o`xshagan hayvon» - debdi, ikkinchisi uni inkor etib: «Yo`q, fil yerdek 
yumaloq, odamning qulochi yetmaydigan bir hayvon» - debdi. Uchinchisi esa, 
ularning ikkovlarini ham inkor qilib: «Fil ichi teshik uzun, yo`g`on ichakka 
o`xshaydigan hayvon» - debdi. To`rtinchisi esa: «Fil yoyiq yapaloq katta bargga 
o`xshagan hayvon» - deb javob bergan ekanlar va ularning har biri o`z fikrini 
ma`qullayman, o`tkazaman deb bir-birlari bilan janjallashib qolgan ekanlar. 

---

Chunki ularning biri filning oyog`iga, ikkinchisi - qorniga, uchinchisi - xartumiga 
va to`rtinchisi - qulog`iga to`g`ri kelib qolib o`zlarining imkoniyatlari doirasida 
filni tasavvur qilgan ekanlar. Xuddi shu to`rtta ko`zi ojizdek yoshlarimiz ham 
oilaviy hayotni butun borligicha, to`la, yaxlit tasavvur qila olmaydilar, buning 
imkoni ham yo`q. Oqibatda oilaviy hayot haqida turli tasavvurlarga ega bo`lgan 
yoshlarimiz oila qurgudek bo`lsalar, o`z tasavvurlarini reallikka aylantirish, ya`ni 
juftiga ham shunday ekanligini uqtirishga harakat qiladilar. Ular ham yuqoridagi 
ko`zi ojizlardek har biri «o`zicha haq» bo`la turib, bir-birlari bilan janjallashib, 
kelisha olmay qolishlari mumkin. 
Esini tanigandan boshlab ertaklar ruhida, badiiy filmlar, romanlar, afsona, 
rivoyatlar ruhida tarbiyalangan yoshlarimizda hamma vaqt ham oilaviy hayot 
haqida to`g`ri tasavvurlar shakllanaverishi mumkin emas. Ommaviy axborot 
vositalari orqali, teleko`rsatuvlar, radioeshittirishlar orqali yoshlarni oilaviy 
hayotga tayyorlash borasida berilayotgan materiallarda, oilaviy hayotni bir 
yoqlama, faqat ijobiy tomondan talqin qilish hollari ham ko`p kuzatiladi. Bu kabi 
holatlar ham yoshlarda oilaviy hayot haqidagi tasavvurlarning noto`g`ri 
shakllanishiga sabab bo`lishi mumkin. 
Ko`pchilik yoshlarimiz, ayniqsa, muvaffaqiyatli oilalarda tarbiya topgan 
yoshlar, oila qurish arafasida turar ekanlar, aksariyat hollarda o`zlarining bo`lajak 
oilaviy hayotlari uchun o`z ota-onasi oilasini ideal qilib oladilar. Chunki ular shu 
oilada tarbiyalanar ekanlar, «eslarini taniganlaridan buyon» ota-onasining 
nizolashib tortishganlarini, bir-birlarini behurmat qilganlarini eslay olmaydilar. 
Bunday oilalarda ota-onalar ham o`zlarining o`zaro munosabatlaridagi noxush 
jihatlarni farzandlariga sezdirmaslikka harakat qiladilar yoki ularning o`zaro 
munosabatlarida ro`y berishi mumkin bo`lgan nizoli damlar bir-birlariga 
moslashish jarayonlari nikohning boshida, hali farzandlari dunyoga kelmaslaridan 
oldin bo`lib o`tib ketgan. Bolalar esa ular turmushining faqat yaxshi, tinch-totuv, 
ahil-inoq, bir-birlariga nisbatan mehr-oqibatli, ibratli jihatlaridangina xabardor 
bo`ladilar. Shunday oila qurishni tasavvur qilgan yoshlarimiz oila qurganlaridan 
so`ng o`zlari kutgandek turmush kechira olmasalar, nikohning dastlabki eng nozik, 
murakkab, qiyin, yangi ijtimoiy vaziyatlar, sharoitlar, rollarga moslashish, bir-
birlariga moslashish jarayonlarida yuzaga kelgan qiyinchiliklar, to`siqlar, 
muammolar oldida esankirab qolib, oila qurishda «adashganliklari»dan 
shubhalanib qolishlari mumkin. 
Shuning uchun ham yoshlarni oilaviy hayotga tayyorlashda oilaviy hayot, er-
xotin munosabatlarini faqat bir yoqlama va faqat yaxshi tomondangina 
ko`rsataverish ham maqsadga muvofiq emas. Uni imkon qadar butun borligicha: 
baland-pasti-yu shirin-achchig`i, rohat-farog`ati-yu azob-uqubati, qorong`u 
kechalari-yu yorug` kunduzlari bilan ko`rsatgan ma`qul. Shundagina yoshlarimizda 
oilaviy hayot haqida nisbatan adekvatroq, tasavvur shakllanishi mumkin. 
Bu borada oiladagi katta yoshli oqil kishilar yoshlarga hayotda ko`prik 
bo`lmog`i, ularning bosib o`tgan ko`p qirrali hayot yo`li farzandlariga saboq 
bo`lishi kerak. Ular yoshlarimizni mustaqil, yetuk bir shaxs sifatida qabul qilib, 
oilaviy hayotning past-balandlari haqida to`la to`kis ma`lumotlar berishi maqsadga 

---

muvofiqdir. Toki yoshlarimizning oilaviy hayotlari poydevoriga qo`yayotgan ilk 
g`ishtlari to`g`ri va mustahkam qo`yilsin.