1. Og'irlik o’lchov birliklari. Uzunlik o'lchov birliklari

Og’irlik o'lchov birliklari 
- narsalaming miqdorini ifodalash uchun qo'llaniladigan o'lchov 
birliklari. Ajdodlarimiz og'irlikni o'lchashning bir qancha turlarini asta sekinlik bilan kashf qilib keldilar. 
Avvallari narsalaming miqdori faqat biror sig'imga ega bo'lgan idish bilan o’lchangan bo'lsa, keyinchalik 
ba'zi o'lchov vositalari yordamida aniqlanadigan bo'ldi. Natijada og'irlik o'lchash uchun yuzlab o'lchov 
va o'lchov birliklari kashf etildi. 
Bu o'lchov birliklari xalqimiz hayotida keng qo'llanilibgina qolmasdan, iyyor-o'lchov va o'lchash 
ishlari bilan shug'ullanuvchi shaxslar bo'lib, ular metall sofligini sinash, bozordagi tosh tarozilar 
to'g'riligini, muomaladagi oltin va kumush pullarning sofligini tekshirib, og'irligini o'lchash bilan
shug'ulanganlar
6
 
OG'IRLIK O'LCHOV BIRLIKLARI TIZIMI. 
№ Og'irlik o'lchov birliklarining nomlari 
Xalqaro birliklar tizimidagi qiymatlari 
1 1 arpa doni 
0,04095=0,00004095kg 
2 1 misqol=100 arpa doni 
4,095g =0,004095 kg 
3 1 qadoq =100 misqol 
409,5 g = 0,4095 kg 
4 1 kumush tosh = 250 misqol 
1023,75r =1,02375 kg 
5 1 oltin tosh = 500 misqol 
2047,50 g = 2,0475 kg 
6 To'rtdan bir pud 1000 misqol 
4095,0 g =4,095 kg 
7 Yarim pul =2000 misqol 
8190,0 g = 8,190 kg 
8 1 pud = 4000 misqol 
16380,0 g = 16,38 kg 
9 l kichkina botmon=8 pud 
131040 g = 131,04 kg 
10 1 botmon = 10 pud 
163800 g =163,80 kg 
11 1 katta botmon = 16 pud 
262080 g = 262,08 kg 
12 1 eng katta botmon = 20 pud (bu ko'pincha 
botmon – motmon deb ham ataladi. 
327600 g = 327,60 kg 
(Jadval N. Axrorov kitobidan olindi.)
Pitl
– og’irlik o’lchov birligi, Agar 1 xorazm dirhami = 3,125g ligi hisobga olinsa, u holda 1 pitl = 
330x3,125 = 1031,25g bo’ladi. Beruniy va ibn Sino asarlarida 1 ritl = 340 gramm deb berilgan.
5
A. Do'stov. ”Ma'rifat” gazetasi, 2002 yil, 7 mart.
6 N. Axrorov. Qadimiy o'lchov birliklari. T.,1996, 5-9-betlar 

---

Misqol 
- og'irlik o'lchovi va o'lchov birligi mamlakatimizda, shuningdek, boshqa ba'zi 
mamlakatlarda qo'llanilgan.
Bobokalonlarimiz oldida misqolning og'irligini belgilash muammosi ko'ndalang bo'lgan. Ular bu 
muammoni arpa va bug'doy donlaridan foydalanib hal qildilar. Ular 1 misqolning og'irligini o'zlari 
yetishtirgan arpa (yoki bug'doy) donidan yuz donasining og'irligiga tengladilar. Agar bir dona arpa donini 
qadimda o'rtacha 0,0409512 g ga teng qilib olishganini hisobga olinsa, u holda 1m=100 arpa doni 
=100x0,0409512 = 4,09512 g bo'ladi. Lekin arpani yetishtirish davri, joyi va sharoitga qarab, uning katta-
kichikligi, ya'ni og'irligi ham har xil bo'lgan. 1 misqol = 100 arpa doni =5 g bo'lgan. 
Abu rayxon Beruniy va Ibn Sino asarlarida berilgan jadvallarda misqolning o'rtacha qiymati 4,25 
g ga teng qilib berilgan.