Fitr -uzunlik o'lchov birligi. Qarichning aynan o'zginasi. l fitr o'rtacha 22,5 sm ga teng.
Tassuj -uzunlik o'lchovi; gazning 24 dan bir qismiga teng. Agar l gaz=(52-107sm) bo'lsa, l
tassuj=l/24 gaz=l/24x(52-107)=2,166-4,458 sm = 2,17-4,46 sm bo'ladi;
Shuningdek, ltassuj 4.8 g li misqolning 1/24 bo'lagiga tengbo'lgan . Bunda l tassuj=l/24
misqol=l/24x4,8=0,2g.
Mil (arabcha) - uzunlik o'lchov birligi. Boburning «Boburnoma» asarida keltirilishicha, u 4000
qadamga teng ekan. Agar 1 qadam=0,75 m bo'lsa, u holda 1 mil=4000 qadam=4000x0,75=3000m=3 km.
Versta -masofa o'lchash 1,6 km ga teng bo'lgan.
Hajm o'lchov birliklari. Hajm o'lchov birliklari-mavjud hajm o'lchovlari va o'lchov birliklari. Qadim zamonda insonlar
sochiluvchi narsalarning jumladan bug'doy va arpa donlarining vaznini tortmasdan, ularni biror hajmga
ega bo'lgan vosita, ya'ni hajm o'lchovi bilan o'lchar edilar. Shunday yo'llar bilan donlarning miqdori
o'lchanar edi. Suyuqlik hajmlari ega ma'lum sig'imga ega bo'lgan idishlar yordamida o'lchanadigan bo'ldi.
Mana shunday yo'llar bilan bobolarimiz hajm o'lchash uchun bir qator hajm o'lchovlarini hamda hajm
o'lchov birliklarini kashf etdilar.
Hajm -o'lchov birliklarini metrli tizimga o'tkazishda hajm birligi XBTda metr kub (m
3
)
SGS tizimida santimetr kub(sm
3
), ya'ni 1 m
3
=10
6
sm
3
bo'lishiga qaramasdan, amalda ko’proq hajm
birligi-litr qo'llaniladi. Bunday qilinishiga sabab 4 °s da 1 kilogramm suvning egallagan hajmi 1
litrga yoki 1,000028 dm
3
hajmga teng (Il=ldm
3
) bo'lganidandir.
Kaylaja -hajm o'lchov birligi; Ishlatilish davri va joyiga qarab qiymati har xil bo'lishiga
qaramasdan 10-asrdan Eronda, O'rta Osiyoning ba'zi joylarida va boshqa joylarida qo'llanilgan 1
Kaylaja 1,875 kg bug'doyga - yoki 2,51 ga teng bo'lgan.
Kapgir (arabcha, forscha-arabcha)-osh taqsimlashda taxminiy hajm o'lchov birligi vazifasini
bajaruvchi oshpazlik anjomi; shartli ravishda: 2 kapgir=l lagan osh.
Piyola -hajm o'lchovi, narsalarning taxminiy hajmlarini o'lchash da qo'llaniladi. Asosan
100,150,200,250,300 va 400 sm
3
hajmli piyolalar bo'ladi. Xalq orasida bir piyola suv yoki yog' deganda,
ko'pincha, 0,41 suv yoki yog' tushuniladi.
Sarjin -hajm o'lchov birligi. Juda qadimdan paxsa devor va o'tinlarning hajmini o'lchashda
qo'llanilib kelingan. O'lchami aslida boyi 4 qari, balandligi 2 qari, eni l qari deb qabul qilingan.
