1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

12.4.8. Dumalatib rezba o‘yish 
 
Dumalatib rezba o‘yish metal kesish emas, balki bosim ostida amalga 
oshiriladi. Bu usulda material tolasi kesilmaydi, rezba o‘yuvchi plashkalar yoki 
roliklar ta’siri ostida plastik deformatsiyalanadi, ushbu plashka va roliklarning 
chiqiqlari ishlov beriladigan metalni ezadi. Bunday usulda hosil qilingan rezba 
tekis, toza va zichlangan sirtga ega bo‘ladi. 

---

289 
Rezba sovuq holatda dumalatib o‘yiladi. Buyum materiali rezba sifatiga 
katta ta’sir qiladi: plastik materiallardan tayyorlangan buyumlarda yuqori sifatli 
rezba hosil qilinadi; qattiq materiallarda rezba, ayniqsa yirigi katta yuklanish bilan 
quvvatli dastgohlarda o‘yiladi. 
Dumalatib rezba o‘yishning ikkita usuli mavjud: 1. Yassi dumalovchi 
plashkalar yordamida (12.16-rasm). 2. Dumalovchi roliklar yordamida (ularni 
ba’zan dumaloq plashkalar ham deb ataladi (12.17-rasm). 
Yassi plashkalar yordamida rezba o‘yishda polzunga qo‘zg‘aluvchi plashka 
mahkamlanadigan mahsus dastgohlar qo‘llaniladi, dastgohning konstruksiyasiga 
ko‘ra polzun plashka bilan vertikal, gorizontal yoki qiya tekislikda ilgarilanma-
qaytarilma harakatlanadi. 
Diametri 5 mm dan 25 mm gacha bo‘lgan rezbalar bitta rolik bilan tokarlik 
va tokarlik revolverli dastgohlarida o‘yiladi. 
12.16-rasm. Yassi dumalovchi plashkalar yordamida rezba o‘yish. 

---

290 
12.17-rasm. Roliklar yordamida rezba o‘yish. a- bitta rolik yordamida; b- vintli ariqchali ikkita 
rolik yordamida; c- xalqa ariqchali ikkita rolik yordamida. 
12.4.9. Rezbalarni nazoratdan o‘tkazish usullari 
 
Rezbali sirtlarning aniqligi rezbaning quyidagi asosiy qismlarining 
aniqligiga bog‘liq: 
1. Rezba profilining burchagi. 2. Rezba qadami. 3. Rezbaning o‘rta diametri. 
4. Rezbaning tashqi diametri. 5. Rezbaning ichki diametri. Rezba aniqligining 
asosiy mezoni o‘rta diametri bo‘yicha hisoblanadi. 
Barcha ushbu qismlarning aniqligi faqat qiymatlariga nisbatan amal qilinishi 
bilan emas, yana ularning bir-biriga aloqasi, nisbati bilan ham amal qilinishi kerak. 
Odatda, detallarning tashqi rezbalarini chekli rezbali halqalari va skobalar, 
ichki rezbalarni chekli tiqinlar yordamida nazoratdan o‘tkaziladi. 
Past aniqlikdagi rezba qadamini tekshirish uchun, rezba shablonlari 
qo‘llaniladi. 
Rezbaning o‘rta diametrini tekshirish uchun juda ham keng tarqalgan 
o‘lchov asbobi rezba mikrometridan, shuningdek, rezba o‘rta diametrini tekshirish 
uchun, rezba skobalaridan ham foydalaniladi. Rezbaning uchta asosiy qismlari 

---

291 
o‘rta diametri, profil burchagi va qadamini tekshirishda universal mikroskop 
qo‘llaniladi.