1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

XIII BOB 
METALLARNI ELEKTROFIZIK VA 
ELEKTROXIMIK ISHLASH 
 
Mehnat unumdorligini oshirish, yangi ilg‘or texnologik usullarni qo‘llash, 
qo‘l mehnatini kamaytirish va ishlab chiqarish jarayonini avtomatlashtirish hajmini 
oshirish xalq xo‘jaligida ilmiy-texnik yo‘nalishning asosini tashkil qiladi. 
Mashinasozlikda, materiallarga elektrofizik va elektroximik ishlash usullarini 
qo‘llash katta ahamiyatga ega: (detal yuzalarini mahsus qoplamalar bilan qoplash, 
qiyin ishlanadigan materiallarni ishlash, materiallarni bichib-qirqish (“raskroy”) va 
hokazo.) 
Materiallarni elektrofizik va elektroximik ishlash quyidagi usullarni o‘z 
ichiga oladi: elektroximik, elektroximik-mexanik, elektroerroziya, elektrogidravlik, 
elektron-nurli, plazmali, ultratovushli va boshqalar. Bu usullarning mexanikaviy 
bosim bilan ishlashdan farqi, ishlovchi asbob (keskich) sifatida elektr energiyasi 
yoki energiya hosil qiladigan fizikaviy hodisa qo‘llaniladi. 
Bu usullarni hammasini elektrotexnologiya deb atasak, elektrotexnologiya 
materiallarni ishlashni boshqa usullaridan foydali farq qiladi. 
1. Ishlash tezligi, sifati va mehnat unumi ishlanayotgan materialni fizik-
mexanik xossalariga bog‘liq emas. Xohlagan mexanik xossali materialni ortiqcha 
kuch qo‘llamasdan ishlash mumkin. Masalan, elektroerroziyali ishlashda 10000
0
C 
harorat chiqadi va bu haroratda metal yoki tok o‘tkazadigan qotishma eriydi va 
parlanadi. Elektroximik ishlash jarayonida, ishlanayotgan yuza erishi (yemirilishi), 
materialni mexanik xossalariga bog‘liq emas. Mehnat unumiga materialning 
mexanik xossalari ta’sir qiladi: elektroerroziya ishlashda issiqlik o‘tkazish 
qobiliyati; elektroximik ishlashda, uning valentligi ta’sir qiladi. 
2. Ishlanaytgan materialga nisbatan ancha qattiq bo‘lgan abraziv yoki 
mahsus asbobni keragi yo‘qligi. Elektrofizik va elektroximik ishlashda asbob 
tomondan zagotovkaga bosim yo‘q. Aksincha, ular orasida tirqish bo‘lishi kerak. 
3. Materiallar sarfini talaygina qisqarishi. 

---

302 
Ayniqsa qimmatbaho materiallarni qirqishda qo‘l keladi. Germaniy, 
kremniy, rubin, kvars, olmos va boshqa monokristalarni ishlashda - bichib 
qirqishda talaygina iqtisod qilinadi. Ikkinchi tomondan, qimmatbaho (keskich) 
asbobsozlik materiallari, abrazivlar, olmoslar, qattiq qotishmalar, asbobsozlik 
po‘latlariga zarurat yo‘qoladi. 
4. Detallarni tayyorlash aniqligi yuqori, mexanik ishlov berish mumkin 
bo‘lmagan yoki qiyin bo‘lgan holda ham amalga oshiriladi. 
Hozirgi 
zamon 
mashinasozligida, 
ayniqsa, 
samolyotsozlikda, 
dvigatelsozlikda, o‘ta yuqori aniqlikdagi detallarni ishlashga to‘g‘ri keladi: 
forsunkalar, plunjer juftlari, pretsizion elektrodvigatellarining magnitoprovodlari 
va hokazo. Bu detallarning aniqligi 2-5 mkm. Mexanik ishlov berish bilan bu 
aniqlikni ta’minlash ancha mashaqqat. Aniq miniatyur detallar asosan shu usul 
bilan ishlanadi. 
5. Bir qator operatsiyalarni bajarish uchun texnologiyaning nisbatan 
murakkab emasligi, ishlanayotgan yuzaning hammasi birdaniga ishlanishi. 
6. Katta chekka o‘lchamli buyumlarning mahalliy (ba’zi) yuzalarini mahsus 
yirik stanoklarsiz ishlash imkoniyati. 
7. To‘la mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish imkoniyati. 
8. Yuqori mehnat unumi va iqtisodiy samaradorlik. Nuqson va braklarning 
kamayishi. Mehnat sig‘imini pasayishi. 

---

303 

---

(
5
.
3
)
304