1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Texnologik asbob uskunalar
(jihozlar) deb, shunday texnologik ta’minlash 
vositalariga aytiladiki, bunda texnologik jarayonning bir qismini bajarish uchun 
materiallar yoki zagotovkalar hamda ularga ta’sir qiluvchi qurollarga aytiladi. 

---

13 
Masalan quyish mashinalari, presslar, metal qirquvchi stanoklar, pechlar, tekshiruv 
stendlari va h.k. 
Texnologik jarayonni bir qismini bajaruvchi texnologik ta’minlovchi 
vositalarga, texnologik qurollar (osnastka) kiradi: ularga-asboblar, shtamplar, 
moslamalar, qoliblar va hokazolar kiradi. 
Texnologik jarayonlar ish o‘rinlarida bajariladi. Ish o‘rni deb korxona 
strukturasining qisman (eng kichik) birligiga aytiladi. Ish o‘rni - bu ishlab 
chiqarish maydonining bir qismida (uchastkasi) joylashadi. Ish o‘rni unda 
bajarilayotgan ishga qarab asbob uskunalar bilan jihozlanadi (1.2-rasm). 
1.2-rasm. Ish o‘rinlarining sxemalari. a-stanokda ishlaydigan ishchi uchun; 
b-yig‘uv ishini bajaruvchi ishchi uchun. 
1–asbob-uskunalarni joylash shkafi, 2–metal qirquvchi stanok, 
3–yig‘uv stoli, 4–ishchi (stonokda ishlovchi, yig‘uvchi), 5-yog‘och panjara. 
Ishchi o‘rnida texnologik jihozlar, asboblar (keskichlar, o‘lchash asboblar, 
klyuchlar, va h.k.), moslamalar, ko‘taruvchi-tashuvchi mexanizmlar, stellajlar, 
shkaflar va h.k. joylashadi. Ish o‘rnida bir yoki bir guruh ishchilar ishlashi 
mumkin. 
Mashinani ishlab chiqarishni texnologik jarayonini bir necha bo‘laklarga 
bo‘lib amalga oshiriladi. Bunday bo‘linishga jismoniy va iqtisodiy sabablar bor. 
Bir vaqtning o‘zida detalning barcha yuzalarini ishlab bo‘lmaydi. Bir vaqtni o‘zida 
samolyotning ikki qanotini va fyuzelyajini yig‘ib bo‘lmaydi, oldin fyuzelyaj bitishi 

---

14 
kerak, so‘ngra unga qanotlar o‘rnatiladi, Stanok staninasi o‘rnatilmasdan oldin 
orqa babkalarni yig‘ib bo‘lmaydi. 
Detalning ko‘p yuzalarini bir vaqtni o‘zida ishlaydigan stanokni loyihalab, 
kam sonli detallar ishlansa, u juda qimmatga tushadi. Samolyotni butun qanot 
uzunligi yoki fyuzelyajning uzunligi bo‘yicha bir yoki bir necha qator parchin 
mixlarini birdaniga presslaydigan agregat loyihalab ishlab chiqarish mumkin. 
Lekin bu ham kam sonli ishlab chiqarishda juda qimmatga tushadi. Bular iqtisodiy 
sabablarga kiradi. 
Texnologik jarayonning bir ish o‘rnida bir yoki bir necha ishchi tomonidan 
bajarilib tugallangan qismiga texnologik operatsiya deyiladi. Operatsiya ishlab 
chiqarishni rivojlantirishda va hisob-kitob qilishda asosiy qism hisoblanadi. Barcha 
texnologik rejalash va hisob-kitob hujjatlari odatda operatsiya uchun yaratiladi. 
Operatsiya barcha dastgohlarni, asbob-uskunalarni va ishchilarni bir yoki bir 
necha ishlanayotgan yoki yig‘ilayotgan ob’yektlar ustida olib borilayotgan 
harakatlarni u o‘z ichiga oladi. Stanokda ishlashda o‘z ichiga ishchining barcha 
harakatlarini oladi: zagotovkani stanokka o‘rnatib mahkamlash; stanokni 
boshqarish; stanokning avtomatik harakatlari; stanokni to‘xtatib, zagotovkani 
stanokdan olib, keyingi zagotovkani ishlashni boshlanguncha bo‘lgan harakatlar. 
Operatsiyaning mazmuni keng - bu alohida stanokda (yig‘uv moslamada) 
ishlashdan tortib “avtomatik tizim”da ishlashgacha boradi. Operatsiyalar soni 
bittadan (prutokli-chiviqli avtomatda detal ishlash, korpusli detallarni ko‘p holatli 
stanokda ishlash) bir necha o‘n va yuz o‘rinli (samolyot vintini, shassisini yasash, 
turbina lopatkalarini yasash) bo‘lishi mumkin. 
Texnologik operatsiyalardan tashqari transport, nazorat (nazorat qilish), 
markirovkalash operatsiyalari ham mavjud. 
Texnologik jarayon tarkibiga kirgan texnologik operatsiyalar ma’lum 
tartibda bajariladi. 
Texnologik jarayonni bajarishda zagotovka yoki yig‘uv birligi korxonaning 
bir uchastkasidan ikkinchisiga, bir sexdan ikkinchi sexga o‘tadi va operatsiyalar 

---

15 
bajariladi. Ko‘rsatilgan ketma-ketlik