1 О‗zbekiston respublkasi oliy va о‗rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

SO
4
+HNO
2 
Oltingugurt (IV)-oksidini nitrozada eritsak, nitrit kislota sulfit kislotani sulfat kislotagacha 
oksidlaydi.
SO
2
+H
2
O=H
2
SO
3
 
H
2
SO
3
+2HNO
2
=H
2
SO
4
+2NO+H
2
O 
Nitrozilsulfat kislota ham oltingugurt (IV)-oksidlashda ishtirok etadi. Mahsulot hosil bo‘lish 
minorasida hosil bo‘lgan azot II-oksidini oksidlash minorasiga yuboramiz u yerda u qisman azot (IV)-
oksidigacha oksidlaydi. Azot II va Azot IV –oksidlari nitrit angidrid bilan muvozanatda bo‘ladi. 
NO+NO
2
↔N
2
O
3 
Gazlar aralashmasi yuttiruvchi minoraga yuboriladi, u yerda azot III-oksidi sulfat kislotada yutilib 
nitrozilsulfat kislotasini hosil qiladi. Uning eritmasini yana oltingugurt to‘rt oksidini oksidlash uchun 
yuboriladi. 
Ishdan maqsad:
nitroza usulda sulfat kislota olish. 
Qurilma va materiallar; 
1. Sulfat kislota olish qurilmasi. 
2. Mis yoki latun qirindisi yoki mis sim. 
3. Kontsentrlangan nitrat kislota. 
4. Natriy sulfit yoki bisulfit 
5. Kontsentrlangan sulfat kislota 
6. 0,1 n ishqor eritmasi 
7. 250 ml li o‘lchamli kolba, 20-25 ml li pipetka 
8. Ishning bajarilishi 
Nitroza usulida sulfat kislota olish quydagi ko‘rsatilgan qurilmalar asosida olinadi. 

---

185 
 
Azot to‘rt oksidi 1 kolbada 7-10 ml kontsentrlangan nitrat kislotaga mis qirindisini
ta‗sir ettirib 
olinadi. Oltingugurt to‘rt oksidi 2 kolbada 3-5 g натрий сульфит ѐки bisulfitga sulfat kislota ta‗sir 
etish natijasida olinadi. Sulfat kislotadan 15-20 ml olamiz. Hosil qilingan gazlar yuvuvchi 
qurilmalardan reaktorga o‘tadi. Reaktor asosiy mahsulot hosil qiluvchi minora hisoblanadi. Ikkala 
kislotalarni ham juda kam miqdorlarda quyish kerak. Yaxshisi tomchilab qo‘ygan yaxshi. Ya‗ni bir xil 
hajmdagi gazlar hosil bo‘lishi uchun. Buni hosil bo‘lgan gaz bufakchalari orqali rostlash mumkin. 
Reaktor qisqa trubasimon shishalar bilan to‘ldirilgan. Ularni suv bilan ho‘llab qo‘yamiz. Buning 
natijasida SO
2
, NO
2
, va H
2
O reaktorda ta‗sirlashib sulfat kislotasini hosil qiladi. Hosil bo‘lgan azot 
ikki oksidi reaktordan chiqib yuttirishga yuboriladi. Yuttirish kalonkasi qisqa shisha trubkalar bilan 
to‘ldirilgan bo‘lib, ular kontsentrlangan sulfat kislota bilan namlangan yuttirish kalonkasiga azot 
oksidini oksidlash uchun traynikdan oz-oz miqdorda havo ochib turish kerak, oltingugurt to‘rt oksidini 
oksidlash to‘liq borishi uchun gazlarni juda kam-kamdan berish kerak. Bu miqdor 2-3 sekunda 1 gaz 
pufagini tashkil qilsin. Oqimtir rang faqat reaktorning pastki qismida kuzatilishi mumkin. Agar 
reaktorning butun qism azot oksidining rangi bilan qoplangan bo‘lsa, azot oksidining miqdorini oshirish 
kerak. Ishni bajarib bo‘lgandan so‘ng hosil bo‘lgan sulfat kislotani bo‘shatib olib, reaktorni 3-4 marta 
10-12 ml suv bilan yuvamiz. Reaktorni yuvgan suvimizni ham sulfat kislotani bo‘shatib olgan 
stakanning ustiga solamiz. So‘ng sulfat eritmasini 200 yoki 250 ml o‘lchamli kolbaga solib, 
o‘lchamigacha suv bilan to‘ldiramiz. Eritmani ishqorning 0,1 n eritmasi bilan titrlaymiz. Hosil bo‘lgan 
sulfat kislotasining miqdorini hisoblaymiz. Olingan natriy sulfit yoki bisulfitga nisbatan sulfat 
kislotasining chiqish miqdorini hisoblaymiz. Birinchi bo‘lib hosil bo‘lgan oltingugurt to‘rt oksidining 
miqdorini hisoblash kerak. Yuttirish kalonnasida nitroza qoladi. Uni stakanga qo‘yib olib, kalonna 
sulfat kislota bilan yuviladi va ishga tayyorlab qo‘yiladi. 

---