1 О‗zbekiston respublkasi oliy va о‗rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

209 
 
xisoblanadi. Ammo chidamlilik uchun kremnezem miqdorigina emas balki uning mineralogik 
tarkibi xam muximdir. Masalan oddiy qurilish g‘ishti 60-80% kremnezemi bulishiga karamay 
kislotaga chidamsiz, lekin u kuydirilsa kislotaga chidamliligi ortadi. Yuqori xaroratda kuydirilganda 
kimeviy chidamlilikning ortishiga sabab, xom aralashma tarkibiga kiruvchi glinozem erkin yoki 
bog‘langan kurinishda bulishidan qat‗iy nazar suyultirilgan kislota yoki ishqorlarda oson eriydi. 
Yuqori xarorat ta‗sirida kuyganda, yangi olov bardosh minerallar: sillimanit А
2
О
3
·2SiO
2
va mullit 
3Аl
2
О
3
2SiO
2 
xosil buladi. Ular kislotaga bardosh berishining yukoriligi va ishkorga uta 
chidamliligi bilan farqlanadi. 
Tarkibida kaltsiy, magniy karbonatlari bulgan materiallar kislota tasirida kuydigi reaktsiya 
kurinishida oson parchalanadi. 
CaCO
3
+2HCl=CaCl
2
+H
2
O+CO
2
 
MgCO
3
+2HCl=MgCl
2
+H
2
O+CO
2
 
Agar kaltsiy va magniy mineral tarkibida silikat kurinishida bulsa, bunday birikmalarning 
kislotalar bilan tasiri darajasi ancha sustlashadi. Ishqorga chidamli
materialllarga ohak toshlar, 
marmar, dolomit va boshralar kiradi. Ularning tarkibida ishqorda eriydigan birikmalar bulsa 
ishqorga chidamliligi pasayadi. 
Nometall materiallarning strukturasining govakliligi va kristall tuzilishi xam ularning 
kimeviy chidamliliga sezilarli ta‗sir kursatadi. 
Govak materiallar zich materiallarga nisbatan korroziyaga moyil, chunki agressiv 
sharoitning materiallarga ta‗siri uning yuzasiga va suyuqlikning govaklaridagi diffuziyasiga bog‘lik. 
Kristall va amorf materiallarning kimyoviy chidamliligini solishtirilsa, kristall kurinishidagisi 
amorflarga qaraganda chidamli buladi. Amorf kurinishidagi materiallar kislotada oson eriydi. 
Ko‘rilaetgan laboratoriya ishlarida konstruktsion materiallarning kimyoviy, ya‗ni kislotaga 
chidamlilik xususiyatlari urganiladi. Barcha kislotalar ma‗lum mikdorda noorganik silikat 
materiallarni koroziyalaydi (plavik kislota barcha materialllarni bartamom yemirib tashlaydi). 
Vodorod ionlari kontsentratsiyasida maksimal bulgan kislotalar (eritmadagi dissotsiyasi va 
kontsentratsiyasi bilan aniqlanadi) intensiv ravishda korroziya chakiradi. 
Quyida ba‗zi kislotalarning eng agressiv kontsentratsiyalari keltirilgan. 
Kislota 
Kontsentratsiya 
Sulfat 
Nitrat 
Xlorid 
Fosfat 
Sirka 
33% 
30% 
20% 
50% 
20% 
Xarorat oshirilsa, kislotaning dissotsiyatsiya darajasi, xamda ularning yemirish xususiyatlari 
xam oshadi.