1. Riyaziyyatın tədrisi metodikasının predmeti, məqsədi, vəzifələri və funksiyaları

9.Riyaziyyat təlimində evristik metodun tətbiqi.

Evristika yeni elm sahəsi olub fəlsəfə, kibernetika, psixologiya və pedaqogika elmlərinin qovuşmasından yaranmışdır. Bu elm sahələrinin mütəxəssisləri evristikaya öz mövqelərindən yanaşır, onun əsas anlayışları və müddəalarının özünəməxsus İzah edirlər. Məsələn, kibernetiklər evristikanı–məsələnin həlli sisteminin (insan, yaxud maşının) səmərəliliyini artıran üsul və yol sayırlar. Psixoloqlar evristikanı psixologiyanın yaradıcı təfəkkürü öyrənən bölməsi hesab edirlər. Pedaqoqlar və metodistlər evristikanı məsələ həll etməyin üsul və vasitələri haqqında elm adlandırırlar. Filosoflar “evristika” dedikdə yenini kəşf etməyə imkan verən qaydalar, yaxud hökmlər başa düşürlər.

Qeyd edək ki, evristikanın, əsasını psixologiyanın yaradıcı, yaxud produktiv təfəkkür adlanan bölməsi təşkil edir. Evristik fəaliyyət, yaxud evristik proseslər, təfəkkür əməliyyatlarını özünün əsas komponenti kimi öz daxilinə almaqla yanaşı bir sıra spesifik cəhətlərə malikdir. Buna görə də evristik fəaliyyətə insan təfəkkürünün elə müxtəlifliyi kimi baxılır ki, bu vaxt yeni fəaliyyət sistemi yaranır, yaxud insanı əhatə edən obyektlərin (yaxud öyrənilən elmin obyektlərinin) əvvəllər məlum olmayan qanunauyğunluqları kəşf olunur.

Evristik fəaliyyətin elmdə və riyaziyyatın öyrənilməsi təcrübəsində rolu amerika riyaziyyatçısı D.Poyanın kitablarında müfəssəl işıqlandırılmışdır. O, evristikanı xüsusi bilik sahəsi kimi xarakterizə edir. Evristikanın məqsədi kəşf və ixtiralara aparan qayda və metodları tədqiq etməkdir. Maraqlıdır ki, onun mülahizəsinə görə yaradıcı təfəkkür prosesinin strukturunun öyrənilməsində əsas metod, məsələ həllində şəxsi təcrübənin tədqiqi və başqalarının məsələni necə həll etmələri üzrə müşahidə aparmaqdır. Müəllif kəşflərə gətirən bəzi qaydaları çıxarmağa səy göstərir. Məsələ həllinə dair kitabın sonunda verilmiş sxem maraqlıdır. Sxem müvəffəqiyyət əldə etmək üçün əməlləri hansı ardıcıllıqla icra etməyi göstərir. Bu mərhələlər aşağıdakılardır:

1. Məsələnin qoyuluşunun başa düşülməsi.

2. Həllin planının tərtibi.

3. Planın həyata keçirilməsi.

4. Alınmış həllin öyrənilməsi.

Məsələni həll edən hər bir şəxs bu mərhələlərin icrası gedişində aşağıdakı suallara cavab verməlidir: Nə məchuldur? Nə verilmişdir? Şərt nədən ibarətdir? Bu məsələ bir qədər başqa şəkildə də olsa əvvəllər mənə rast gəlmişdirmi? Bu məsələyə oxşar məsələ varmı? Ondan istifadə etmək olmazmı? Göründüyü kimi bu sxem, əsasən evristik fəaliyyətin bir prinsipinin, keçmiş təcrübənin bu və ya başqa şəkildə istifadə olunmasını nəzərdə tutur.

Məlumdur ki, riyaziyyatın öyrənilməsi prosesində məktəblilər tez-tez müxtəlif çətinliklərlə qarşılaşırlar. Lakin evristik təlimdə bu çətinliklər adətən öyrənilmə üçün stimul təşkil edir. Belə ki, bu və ya digər məsələnin həlli, yaxud teoremin isbatı üçün şagirdin bilik ehtiyatı kifayət etmirsə, onlar bu boşluğu doldurmağa səy göstərir, bu və ya digər xassəni müstəqil “tapır” və bununla da onun öyrənilməsinin faydalılığını aşkar edirlər. Bu halda, müəllimin rolu şagirdin işini elə təşkil etmək və istiqamətləndirməkdən ibarət olur ki, onun qarşılaşdığı çətinliklər, şagirdin qüvvəsinə uyğun olsun. Evristik metodu geniş tətbiq edən müəllimlərin təcrübəsi göstərir ki, bu, şagirdlərin tədris fəaliyyətinə təsir edir. Evristikada “zövq” əldə edərək, şagirdlər artıq “hazır göstərişlər» üzrə işi maraqsız, cansıxıcı iş kimi qiymətləndirməyə” başlayırlar. Onların dərsdə və eləcə də ev şəraitindəki tədris fəaliyyətində əhəmiyyətli cəhəti məsələnin bu və ya digər həll üsulunun müstəqil “kəşf” etməsindən ibarətdir. Evristik metod və priyomların tətbiq olunduğu işlərə şagirdlərin marağı aşkar şəkildə artır.