1. Tijorat banklari kredit siyosati va uning zarurligi. Tijorat banklarining kredit siyosati va uning mezonlari

mijozning samimiyligi va rostgo‘yligidir. CHunki mijoz o‘zining sog‘lig‘i,
kelajakdagi banddigi to‘g‘risidagi noto‘g‘ri ma’lumot bersa, bank bundan katta zarar
ko‘rishi mumkin. SHuning uchun iste’mol kreditlaridan kutiladigan yo‘qotishlarni
kamaytirishning asosiy vositasi likvid garov va kafolatlarning mavjudligidir.
Kredit talabnomasining quyidagi ko‘rsatkichlari sifat indikatori bo‘lib xizmat
qiladi. Bular mijozning:
•
mijozning faoliyat sohasi, mashg‘ulot turi;
•
yoshi, oilaviy ahvoli;
•
uy-joy bilan ta’minlanganligi;
•
kredit bo‘yicha reyting bahosi;
•
faoliyati va uning davomiyligi;
•
so‘nggi manzilda yashash muddati;
•
telefoni;
•
qaramog‘idagi shaxslar soni;
•
bankdagi hisob varaqlari raqami;
•
daromad darajasi.
Jahon bank amaliyotida kredit mutaxassisi kredit talabnomasini tahlil qilishda
kredit skoringi tizimidan foydalanadi. Mazkur tizim kredit talabnomasining har bir
bandiga alohida baho berishga asoslangan. Hozirgi vaqtda jahon bank amaliyotida
kredit talabnomasini baholashda ball tizimining quyidagi shkalalari qo‘llanilmoqda.
Ball 
Kredit berish yoki bermaslik to‘g‘risida qaror 
28 gacha
29 - 30
31 - 33
34 - 36
37 - 38
39 - 40
41 - 43
• Kredit berish rad etilsin
• 500 $gacha kredit berish mumkin
• 1000 $gacha kredit berish mumkin
• 2500 $gacha kredit berish mumkin
• 3500 $gacha kredit berish mumkin
• 5000 $gacha kredit berish mumkin
• 8000 $gacha kredit berish mumkin
Biroq, ball tizimining bunday shaklini qo‘llaganda, bank o‘z mijozlarini
yo‘qotishi mumkin. CHunki mijozlar o‘zlarining kredit talabnomalarini bank
noto‘g‘ri baholagan, degan xulosaga kelib, mazkur bank xizmatidan foydalanishidan
bosh tortishi mumkin. Bundan tashqari talabnomaning qonunga xilof ravishda
baholanishi natijasida, mijoz bank ustidan sudga ariza berishi mumkin. Bunday
sharoitda bank o‘zi qo‘ygan har bir ball bahosini dalillar bilan isbotlab berishiga

---

---

to‘g‘ri keladi. Ballik baho qo‘yishda bank yumshoq baho siyosatidan foydalanmasa,

o‘zi juda mushkul ahvolda qolishi mumkin.
Kredit berish (olish) «O‘zbekiston Respublikasi banklarida kredit hujjatlarini
yuritish tartibidagi nizom»ga muvofiq amalga oshiriladi. Ushbu nizom banklar
tomonidan beriladigan barcha kreditlarga, shuningdek, unga ochilayotgan kredit
liniyalariga nisbatan qo‘llaniladi. Bank kreditlarni o‘zining ichki kredit siyosatiga
va kredit operatsiyalarini yuritishning umumiy shartlariga muvofiq ravishda beradi
Kreditga doir yig‘majildda kreditni berish uchun talab qilinadigan umumiy
hujjatlar quyidagilarga muvofiq kelishi lozim.
•
qarzdor tomonidan imzolangan va kredit berilishidan oldingi sana
qo‘yilgan, kreditdan foydalanish maqsadlari bayon etilgan va kredit ta’minlangan
holda garov mavzui ko‘rsatilgan ariza;
•
qarz oluvchining ta’sis hujjatlari; bunda hujjatning nusxalari mas’ul
kredit xodimi tomonidan qarz oluvchining yuridik ishidan olingan bo‘lishi shart;
•
biznes-reja (iste’mol krediti va biznes-rejani taqdim etish shart
bo‘lmagan kreditning boshqa turlari bundan mustasno);
•
agar shaxs qarzdorning vakili bo‘lsa, qarzdor nomidan kredit
shartnomasini imzolash huquqini tasdiqlovchi hujjat, imzolar nusxasi;
•
tuzilgan kredit shartnomasining asl nusxasi;
•
qabul qilingan buxgalterlik andozalariga muvofiq tayyorlangan, oxirgi
hisobot sanasida qarzdor tomonidan imzolangan moliyaviy hisobotlar, jumladan,
balans hisoboti hamda daromadlar va pul oqimiga doir hisobotlar; zarurat
tug‘ilganda qarz oluvchining hisobotlari bank va bankning konsultatsion
bo‘limining mas’ul kredit xodimi hamkorligida talab qilinayotgan formatga muvofiq
keltirilishi shart;
•
mas’ul bank xodimi tomonidan tayyorlangan, kreditni to‘lash uchun
qarzdorning naqd pul massasi oqimining etarliligini tasdiqlovchi pul oqimi
to‘g‘risidagi hisobot tahlili;
•
bank kredit qo‘mitasining kredit tasdiqlangan muddat va shartlarini o‘z
ichiga oluvchi kredit shartnomasini tasdiqlashga doir qarori.
Agar kredit ko‘chmas mulk garovi bilan ta’minlangan bo‘lsa, kredit
yig‘majildiga quyidagi qo‘shimcha hujjatlar kiritiladi:
•
ipoteka to‘g‘risida tuzilgan shartnomaning asl nusxasi;
•
hisobot bahosiga muvofiq garov mavzui bozor qiymatini taqqoslash va
uni saqlab turish uchun etarli bo‘lgan axborot va tahlilni o‘z ichiga oluvchi baholash
to‘g‘risidagi hisobot;
•
agar kredit garovni sotib olishni moliyalash maqsadida berilgan bo‘lsa,
uni sotish narxini tasdiqlovchi hujjatlar.
Agar kredit boshqa shaxs tomonidan kafolatlansa, kredit yig‘majildiga
quyidagi qo‘shimcha hujjatlar kiritiladi:
•
kafillik to‘g‘risidagi shartnoma yoki yozma kafolat;
•
auditorlik tashkiloti yoki auditorning kafolatchining (kafil) qoniqarli
moliyaviy ahvolini tasdiqlovchi xulosasi.

---

---

SHaxsning kafil nomidan (kafolatchi) kafolat to‘g‘risidagi shartnomani

(majburiyatni) imzolash huquqini tasdiqlovchi hujjat.
Agar kredit ko‘chmas mulkni qurish, ta’mirlash va tiklashni moliyalash
maqsadida berilgan bo‘lsa, bank kredit yig‘majildiga smeta hujjatlarini, shuningdek,
bank tomonidan tayyorlangan tekshirish to‘g‘risidagi hisobotni yoki kredit berilgan
ishlar bajarilganligini tasdiqlovchi qabul qilib olish to‘g‘risidagi dalolatnomani
kiritish lozim.