21. Til ijtimoiy funksiyalarining kengayishining soz semantik strukturasiga tasiri.
• Nafas olish, ko`rish, ovqat yeyish, uxlash, yig`lash, kulish, og`riq sezish va hokazolar insonga xos bo`lgan tabiiy-biologik xususiyatlar bo`lib, ular tabiat qonunlariga muvofiq ravishda davom etaveradi. Tabiiy-biologik xususiyatlarning yuzaga kelishi yoki yo`qolib ketishi uchun kishilik jamiyatining bo`lishi shart emas, faqat qulay sharoit zarur, xolos. So`zlashish, fikrlashish uchun esa qulay sharoitning o`zi kifoya emas. Bu haqda ulug` Kaykovus bobomiz o`zining “Qobusnoma” kitobida shunday yozadi: “Ey farzand, toki qila olsang, so`z eshitmakdan qochmag`ilkim, kishi so`z eshitmak bila suxango`ylik hosil qilur. Avvalo buni shundoq dalillash mumkin: agar bir o`g`lon onadan tug`ilsa, unga yerning ostidan bir joy qilib sut berib, ul joyda parvarish qilsalar, onasi va doyasi unga gapirmasalar, u o`g`lon hech kishining so`zin eshitmasa, ulug` bo`lg`onda lol (soqov) bo`lur.
22. Qoshib va ajratib yozish.
Ajratib yozish
Qo‘shma fe’lning qismlari ajratib yoziladi:
sarf qildi, ta’sir et, tamom bo‘l, sotib ol, olib kel, olib chiq, miq etma kabi.
Ko‘makchi fe’l va to‘liqsiz fe’l mustaqil fe’ldan ajratib yoziladi:
aytib ber, olib ko‘r, so‘rab qo‘y, ko‘ra qol, bera boshla, yiqila yozdi; ketgan edi, ketgan ekan, ketgan emish kabi.
Lekin mustaqil fe’l bilan yordamchi fe’l orasida tovush o‘zgarishi bo‘lsa, bunday qismlar qo‘shib yoziladi:
aytaver (ayta ber), boroladi (bora oladi), bilarkan (bilar ekan) kabi.
Qo‘shib yoziladi:
1. Noma, bop, kam, umum, sifat, talab, kam, xona, mijoz, ham, baxsh kabi so‘zlar yordamida yasalgan qo‘shma ot va qo‘shma sifatlar: shartnoma, talabnoma, ommabop, kamquvvat, umumdavlat, umumxalq, devsifat, suvtalab, qabulxona, sovuqmijoz, hamkorlik, orombaxsh.
2. -(a)r (inkor shakli -mas) qo‘shimchasi bilan tugaydigan qo‘shma ot va qo‘shma sifatlar: ishyoqmas, o‘rinbosar, otboqar, qushqo‘nmas.
3. Takror taqlid so‘zlarga qo‘shimcha qo‘shish bilan yasalgan ot va fe’llar: pirpirak (pir-pir+ak), hayhayla (hay-hay+la), gijgijla (gij-gij+la)
Dostları ilə paylaş: |
