1-variant nutqiy xatolar va ularni bartaraf etish yo`llari

Tayanch so`zlar: shakldoshlar, ularning turlari. - 20 ball
Omonimlar bir xil tovush yoki imloga ega, lekin ma'no jihatidan farq qiluvchi ikki yoki undan ortiq so'zlardir. Sifatlar: omonimik va omonim.
Odatda, atama omonim ikkalasiga ham tegishli gomofonlar (bir xil talaffuz qilinadigan, ammo turli xil ma'nolarga ega so'zlar, masalan juftlik va nok yoki rulon va rol) va ga homograflar (bir xil yozilgan, ammo har xil ma'noga ega so'zlar, masalan "kamon sizning boshingiz "va" a bilan bog'langan kamon’).
E'tibor bering, ba'zi lug'atlarda va darsliklarda ushbu uchta atama har xil tarzda belgilanadi va farqlanadi. Ba'zilar omonimlarni faqat gomofonlarga (ovozi bir xil bo'lgan so'zlarga) tenglashtiradilar. Boshqalar omonimnlarni faqat homograflar bilan birlashtiradilar (bir xil ko'rinadigan so'zlar).
Tuzuvchilar: D.Qodirova Sh.Yoqubov
R.Mustafaqulov A.Djurakulova
D.Yakibova.
4-VARIANT

1. 
   Morfemika va morfema haqida umumiy ma’lumot.
   

Tayanch so`zlar:morfema, o’zak, asos, qo’shimcha. - 20 bal
So‘zning tub (lug‘aviy) ma’nosini bildirib, ma’noli bo‘laklarga bo‘linmaydigan qism o‘zak deyiladi: gulzor, bog‘bon, chizg‘ich, paxtakor. Ayrim darsliklarda bunday qism asos deb atalgan va unga quyidagicha ta’rif berilgan: “So‘zning asosiy ma’nosini ifodalab, mustaqil qo‘llana oladigan qismi asos deyiladi (24; 17)”. O‘zak so‘zdagi ma’noli qismlarning yetakchisi bo‘lib, u boshqa ma’noli qismlarga bo‘linmaydi. O‘zak so‘z tarkibida doim qatnashadi. Bir o‘zakdan hosil bo‘lgan so‘zlar bir xil o‘zakli (o‘zakdosh) so‘zlar deyiladi: bilim, bilimdon, bilag‘on, biluvchi. Bunday so‘zlar o‘zaro sinonim ham bo‘lishi mumkin: serhosil – hosildor, beg‘ubor – g‘uborsiz, tilchi – tilshunos. 2-ilova O‘zakka qo‘shilib, turli ma’nolarni ifodaslaydigan qism qo‘shimcha deyiladi: ishchi, bahola, olmazor, ishla, yozgi. Qo‘shimchalar so‘z tarkibida qatnashmasligi ham mumkin, ular ayrim qo‘llanmaydi, doim o‘zakka qo‘shilib keladi. O‘zak va qo‘shimchalar so‘zning ma’noli qismlari (morfemalar)dir. Qo‘shimchalar vazifasi va so‘zga qo‘shilib anglatadigan ma’nosiga ko‘ra uch turli bo‘ladi (Ayrim darsliklarda qo‘shimchalar ikki turga bo‘linadi: so‘z yasovchi va shakl yasovchi qo‘shimchalar (9; 17. 21; 18. ). 1. So‘z yasovchi qo‘shimchalar o‘zakka qo‘shilib, yangi ma’noli so‘z hosil qiladigan qo‘shimchalardir: o‘t - o‘tloq, arra - arrala, kuch - kuchli, hosil -serhosil. So‘z yasovchi qo‘shimchalar: a) unumli (-li, -la, -chi, ser-, -dosh, -kor) b) unumsiz (-vul, -ag‘on, -chil, -in, -a) bo‘lishi mumkin. 2. So‘z o‘zgartiruvchi qo‘shimchalar (ayrim darsliklarda “aloqa- munosabat shakli qo‘shimchalari” deyiladi (19; 18) gapda so‘zlarni bir-biriga bog‘slaydigan qo‘shimchalardir. Bular 3 turli bo‘ladi: 1) kelishik qo‘shimchalari: kitobni, uyga, daftarning. 2) egalik qo‘shimchalari: maktabimiz, ukam, bog‘i. 3) shaxs-son qo‘shimchalari: yedik, bordim, kelding, yurasan. 3. Shakl yasovchi qo‘shimchalar (ayrim darsliklarda «lug‘aviy shakl qo‘shimchalari” deyiladi (19; 19) o‘zakka qo‘shilib, ma’noni bir oz o‘zgartiradigan, qo‘shimcha ma’no orttiradigan, lekin yangi so‘z yasamaydigan qo‘shimchalardir. Bular so‘zlarni bir-biriga bog‘lash vazifasini bajarmaydi, balki ko‘plik (kitoblar), kichraytirish (uycha), erkalash (qizaloq), chegaralash (uygacha), kamlik (oqarinqiramoq), kuchaytirish (tepkilamoq, chayqa), gumon (kimdir), daraja (kattaroq) kabi ma’nolarni ifodaslaydi, O‘zbek tilida qo‘shimchalarning o‘zakka qo‘shilish tartibi, odatda, quyidagicha: 37 Asos + so‘z yasovchi qo‘shimchalar + lug‘aviy shakl yasovchi qo‘shimchalar + so‘z o‘zgartuvchi(sintaktik shakl yasovchi) qo‘shimchalar: kitob+xon+lar+ning. 3- ilova Qo‘shimchalar tuzilishiga ko‘ra 2 xil bo‘ladi: 1. Sodda qo‘shimchalar boshqa qo‘shimchalarga ajralmaydi: aqlli. 2. Murakkab qo‘shimchalar kamida ikkita qo‘shimchaning qo‘shilishidan hosil bo‘ladi: dehqonchilik, odamgarchilik, yordamlash, otlan, uydagi, yuzlab, butunlay, ochiqchasiga, tortqila, xomligicha, tepkila, turtkila, yugurgilamoq, ezg‘ilamoq, akalarcha. O‘zakka so‘z yasovchi qo‘shimcha qo‘shilishidan hosil bo‘lgan qism negiz deyiladi: paxtakorlarga, gulzorda, bilimlilar. SHuni aytish kerakki, so‘zning morfemik tarkibi deganda uning o‘zak va qo‘shimchalardan iboratligi nazarda tutilsa, morfologik tarkibi deganda so‘zning negizi va shakl yasovchi, so‘z o‘zgartuvchi qo‘shimchalar nazarda tutiladi.

2.