1 Willem F. van Eekelen
Müdafiə Planlaşdırması Sisteminin İnkişafı
Yüklə 4,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Müdafiə Planlaşdırması Sisteminin İnkişafı və onun İndiki Çatışmamazlıqları Struktur çatışmamazlıqları: Parlamentin komitələri müntəzəm şəkildə dövlətin təhlükəsizliyinə aid olan siyasi amilləri müzakirə edir, analiz edir və qiymətləndi- rir, müdafiənin xarici və daxili siyasi,sosial,iqtisadi və hərbi amillərini və şəraiti müzakirə edir, analiz edir və qiymətləndirir və özünün mövqeyini formalaşdı- rır.Onların fəaliyyətində komplekslik səviyyəsini və iş metodologiyasını və həmçi- nin, onların hərbi və müdafiə -iqtisadiyyatı bacarıqlarını tənqid etmək olar. İqtisadi komitələrin təhlükəsizlik siyasətinin bir çox elementlərinə dair məsuliyyətləri və hüquqları vardır. Təhlükəsizlik elementləri bir-birindən asılı olduğuna görə,kom- pleks qiymətləndirməyə ehtiyac vardır,lakin bunun üçün nə Parlamentdə, nə də hö- kümətdə müvafiq strukturlar mövcud deyil. Macarıstan halında,müdafiə xarakterli məsələləri koordinasiya etmək üçün heç bir mexanizm yoxdur(Təəssüf ki,Parlamentin Müdafiə Komitəsi bunu etməyə qadir deyil).Koordinasiyanın əhəmiyyətini bir çox beynəlxalq nümunələr vasitəsilə gör- mək olar(ABŞ-da milli təhlükəsizlik köməkçisi,Almaniyada milli təhlükəsizlik şu- rası və bir çox başqa ölkələrdə hərbi kabinetlər). Macarıstandakı indiki strukturla- rın lazımi tam məsuliyyəti və səlahiyyəti yoxdur; ona görə də, orada təhlükəsizlik siyasəti sahəsində kompleks anaıiz prosesi yoxdur. İqtisadi fəaliyyətin problemləri: İqtisadi fəaliyyət cıx zəifdir, çünki Macarıstanın büdcə fəaliyyəti ilə bağlı Dövlət Maliyyə Aktından başqa iqtisadi fəaliyyət haqqında qanunu yoxdur; bundan başqa potensial iqtisadi nəticələrin analizləri aparılmır. Koordinasiyalı fəaliyyətin olmaması: Dövlət planlaşdırmasının əsası olan İllik büdcənin planı, qısa iqtisadi qiymətləndirmələr yerinə daha çox maliyyə tərəflərinə üstünlük verir. İllik büdcəni bir yerə yığmağa məsul olan Maliyyə nazirliyi bu cür kompleks qiymətləndirmə aparmaq iqtidarında deyil. Aparat səviyyəsində koordi- nasiyanın olmaması, nazirlik və parlament səviyyələrində siyasi maraqların hök- mranlığına aparır və bir çox hallarda tərəfli və qeyri-peşəkar nəticələrə gətirir. Bu daha açıq olaraq qəbul edilmiş planların və tədbirlərin formalarının dəyişdirilmə- sində görünür. Macarıstan müdafiə nazirliyinin illik büdcəsinin daxili strukturu,so- vet rejimi dəyişəndən bəri dörd dəfə dəyişmişdir və bu da periodik olaraq müqayi- səli analiz etməyə imkan verir. Dəyər baxımından rəyin olmaması: İllik planlaşdırma xərclər və mərkəzləşmiş maliyyələşmələrin tarazlığını təmin etməyə yönəlir və beləliklə, o, dəyərlərlə bağlı yox, xərclərlə bağlı qiymətləndirmələr əsasında edilir. Planlaşdırma dəyərlər üzə- rində olarsa, o, tapşırıqlara yönəlmiş analizlər və planlaşdırma tələb edəcək. Artıq bir çox ölkələr birincinin metodoloji əsaslarını təmsil edən bu planlaşdırma metod- larından uğurla istifadə etmişlər( sıfırdan başlayan planlaşdırma,proqram büdcələ-
331
ri,standard xərclər saxlanılır və təkmilləşdirilir). Bu praktika, müasir metodlardan fərqli olaraq qarşıdakı vəzifələrin ətraflı analizini qaçılmaz edir. Keçmişin öyrənilməsi və indiki problemlər təhlükəsizlik siyasi məqsədləri və iqtisadi imkanları daha dəqiq əks etdirən bu cür hərbi-iqtisadi sistemin yaradılması- na sövq edir. Müdafiə planlaşdırması sisteminin yenilənməsi qaçılmazdır; Macarıs- tana tamamilə yeni sistem lazımdır, çünki bu sistem standartlaşmış və proqram tap- şırıqlarına uyğun olaraq qısa,orta və uzun müddətli planlar hazırlayır və bundan əlavə əks-əlaqə zamanı bu planların reallaşdırılmasına və məhsuldarlığına nəzarət edir. Nəticədə, MPS-nin inkişafını aşağıdakı amillər tələb edir: • Sovet hökmranlığı ucbatından, Macarıstan müstəqil,suveren dövlət kimi təhülkəsizlik siyasəti üzərində qurulmuş müdafiə planlaşdırmasına malik deyidi; • Rejim dəyişəndən sonra tətbiq olunan xüsusi illik planlaşdırma uzun müddətli müdafiə tapşırıqlarını planlaşdırmaq üçün müvafiq iqtisadi əsas verə bilməzdi; • Macarıstan Silahlı Qüvvələrinin büdcəsi 1990-1996 arasında real mənada 50% aşağı düşdü . Bu kiçik büdcə, müdafiə tapşırıqlarını və onla- rın yerinə yetirilməsinin yenidən qiymətləndirilməsini,hərbi cədvəllərin ix- tisar edilməsini və yenidən qurulmasını və orta və uzun müddətli inkişaf planlarının işlənməsini tələb etdi; • Macarıstan hərbi avadanlıq quruculuğu sahəsində bir necə ili əhatə edən proqramlar qəbul etməlidir; • Mülki nəzarət artan şəffaflıq tələb edir; • Tapşırıq-yönümlü planlaşdırmaların tətbiqi gözləntiləri; • Dəyər-nəticə analizləri yaradılması imkanları; • NATO planlaşdırma sisteminə və büdcə islahatına uyğunlaşdırıl- ması.
Ali hərbi rəhbərlik və ekspertlər hesab edirlər ki,problemlərin həll yolu,1990-cı illərin ortlarında Müdafiə Planlaşdırma Sisteminin yaradılması oldu. MPS ordunun kompleks planlaşdırma sistemidir və ora müdafiənin siyasi məqsədləri, sonuncudan doğan hərbi tapşırıqlar(ordu quruculuğu, beynəlxalq öhdəliklər, döyüş hazırlığının yaxşılaşdırılması,təlim,səfərbərlik, əsgər yığımı və s.) və həmçinin,onların mad- di(maddi-texniki və maliyyə) və kadr resurslarını təmin edən iqtisadi planlar daxil- dir.
332
Müdafiə planlaşdırması hökümət və nazirlik tapşırıqlarına bölünə bilər:
• MPS, Hökümət səviyyəsində təhlükəsizliyin siyasi məqsədləri- nə,ölkənin müdafiəsinə doğru tələblərə və digər müdafiə tapşırıqlarına uy- ğun olaraq müəyyən edilir; • MPS, nazirlik səviyyəsində müdafiə tələblərinə əsaslanır və onlar siyasi rəhbərlik tərəfindən qəbul olunmuş və həmin dövr üçün yenilənmiş təhlükəsizlik siyasətindən yaranır. •
MPS, bu səviyyədə( məyyən dövrə qədər) ordunun struktur və texniki inkişafı- nın məqsədlərini, kadrları və onların ölçülərini, bunlara uyğun olaraq,əsas təhciza- tın zəruri büdcə vəsaitlərini, quruculuq və xidmətı ətraflı surətdə açıqlayır. Bu ele- mentləri formalaşdırmaq hərbi-iqtisadi planlaşdırmanın işidir. MPS-in iqtisadi məzmunu hərbi tələbatları və iqtisadi reallıqları ahəngləşdirmək və onları siya- si,hərbi və iqtisadi planlaşdırma və qərar vermə orqanları tərəfindən qəbul etdir- məkdir. MPS hərbi tələbatları bir yerə yığır, mümkün olan iqtisadi sənədləri analiz edir və onları hərbi və təhlükəsizliyin siyasi tələblərini ortaya qoyan tərəfə göndərir və bu cür yol, real,imkanların və tələblərin koordinasiyalı planlarını ortaya qoyur. MPS birbaşa hərbi xərclərin milli iqtisadiyyata büdcə təsirlərinə vasitəçilik edir. MPS dövlət planlaşdırma sisteminin ayrılmaz hissəsidir. Öz qapalı sisteminə daxildir:
• Hərbi və iqtisadi planlaşdırma • Planların koordinasiyası və onların qəbul edilməsi • Maliyyə və uçot istifadəsi sistemi Yaradılan MPS, vahid inteqrasiya sisteminə gətirir: • Müdafiə strategiyası • Operativ istifadə və təlim • Müdafiə büdcəsi və orduya edilən xidmətin və ordu quruculuğu- nun zəruri resursları; və • Ordunun funksional tapşırıqlarının planlaşdırma sistemləri. MPS alt-sistemlərə və hissələr bölünə bilər; • Starteji planlaşdırma sistemi • Operativ planlaşdırma sistemi • Büdcə planlaşdırma sistemi Starteji planlaşdırma sistemi(SPS) Starteji planlaşdırma sisteminin əsas vəzifəsi gələcək ordunun imkanları və struktu- 333
ru ilə bağlı silahlı qüvvələrin indiki statusunu, əsas hərbi sənədləri və potensial təhlükə- ləri nəzərə alaraq uzun müddətli və orta müddətli proqramları formalaşdirmaq və yeni- ləndirməkdir. O, strateji resursların tələbatlarını da müəyyən etməlidir. Bu alt-sistem,həmçinin, iqtisadi şərtlərin və onların bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqəsinin uzun müddətli proseslərinin geniş analizləri və qiymətləmdirmələri ilə və eyni zaman- da müdafiənin iqtisadi strategiyasının qurulması və qəbul edilməsi ilə məşğul olur. Gələcək ordunun imkanları və onların iqtisadi şərtləri ilə bağlı, hər il uzun müddət- li(15 illik) və orta müddətli(bir-dörd il) proqramlar hazırlanır və bu proqramlar və plan- lar planlaşdırma siklində müntəzəm surətdə yenilənir,başa çatdırılır və düzəldilir. Bu sistem müdafiə siyasətinə və ordunun strukturunun,komandanlığın, rəhbərli- yin və dəstəkverici elementlərin tapşırıqlarının müəyyən edilməsinə və hərbi inki- şafın koordinasiyalı istiqamətlərinə prinsiplər və informasiyalar verir.
Operativ planlaşdırma sisteminin əsas məqsədi, mövcud qüvvələrin təlim plan- larını işləyib hazırlamaq, bu planlara dəyişikliklər etmək və ordunun dinc dövr və müharibə vəziyyətində tələbatlarını və vəzifələrini müəyyən etmək və onları həyata keçirmək üçün operativ tələbatları toplamaqdan ibarətdir.
dinc və müharibə vəziyyətində silahlı qüvvələrin tələbatlarını müəyyən etmək və döyüşə girmək planlarını işləyib hazırlamaq və yeniləməkdir. Macarıstanın silahlı müdafiə planları,fövqaladə hal və gözlənilməyən təcavüz zamanı Macarıstan Si- lahlı Qüvvələrinin və Sərhəd Xidmətinin istifadəsini, mülki müdafiənin və ölkə iq- tisadiyyatının tələbatlarını və müdafiə olunan komanda və idarəetmə sisteminin hə- yəcan siqnalı ilə işə salınmasını nəzərdə tutur. Ordunun statusuna görə, bu sistem,məlumat bazası verir və operativ-taktiki im- kanların saxlanmasında, ordunu gözlənilən döyüş hallarına hazırlanmasında və hər- bi quruculuğun operativ prioritetlərinin hazırlanmasında tələblər ortaya qoyur. Hazırlıq və təlimin planlaşdırma sistemi. Onun vəzifəsi ordunun strateji və operativ hazırlığı, rəhbər prinsiplərin,tələblərin və qüvvələrin hazırlığının məqsəd- lərinin dəqiqləşdirilməsi,hərbi rəhbərliyin,komandirlər və ştabın strateji-operativ hazırlığının planlaşdırılması,daha geniş operativ-taktiki təlimlərin planlaşdırılma- sı,ehtiyatda olanların hazırlıq sisteminin və səfərbərlik planlarının müəyyən edil- məsi və qüvvələrin hazırlığı ilə əlaqədar operativ tələblərin toplanmasıdır. Bu sistem, məlumat bazası ilə təmin edir, hazırlıq planlarını və vəzifələrini hə- yata kecirmək üçün zəruri olan tələbatların,insan,logistik və başqa normativ resur- sların planlaşdırılması üzrə tələblər və tələbatlar müəyyən edir.
334
Resurs Planlaşdırma Sistemi(RPS) Resurs Planlaşdırma Sisteminə, planlaşdırma məqsədlərini və resurs məhdudiy- yətlərinin müəyyən edilməsi, proqramlaşdırıla bilən inkişafın tapşırıqlara yönəlmiş planlaşdırması və operativ istifadə və texniki xidmətin normativ tələbatları,maliyyə ayrılması qərarlarının hazırlanması və qəbul edilməsi və büdcə qiymətləndirmələri- nin qəbul edilməsindən sonra nazirliyin resurs və dəyər planlarının yekunlaşdırıl- ması daxildir.
əsasən, ordunun, əsas,unikal və bir dəfəlik tapşırıqları üzrə, daha dəqiq insan resur- sları üzrə,avadanlıq inkişafı və əldə edilməsi və infrastruktur yatırımı üzrə proq- ramlar tapmaq olar. Hökümət proqram maliyyələşdirməsi kimi, NATO-nun Sülh Naminə Tərəfdaş- lıq proqramını və ictimai təşkilatları dəstək proqramını qəbul etdi. Burada NATO- nun hərbi inkişaf məqsədlərinin həyata keçirilməsini nəzərdə tutan proqramların si- yahılaşdırılması məqsədəuyğundur. Onların planlaşdırılması və həyata keçirilməsinə uyğun olaraq,aşağıdakı proq- ramları fərqləndirmək olar:
• Humanitar proqramlar; • Hərbi avadanlığın inkişafı və əldə edilməsi proqramları; • Inşaat proqramları; və • Xəbərləşmə proqramları.
Bu proqramlar özlərinin əhəmiyyətinə,sinifləşməsinə və planlaşdırılmış dəyərlə- rinə görə ən ali prioritet,məqsəd və ya digər yatırım proqramları ola bilər. Bu sis- tem strateji-operativ tələbatların planlaşdırılması,koordinasiyası və qəbulu üçün, o cümlədən, NATO-nun hərbi inkişaf məqsədləri və həmçinin, normativ resurs tələ- batları və büdcə planlaşdırması üçün məlumat bazası təmin edir. Normativ resurs tələbatlarının planlaşdırma sistemi. O, ordunun hazırlığı, fəa- liyyəti və xidməti üçün lazım olan resurs tələbatlarını və kadr, madi-texniki baza və başqa(tibbi,kəşfiyyat,media) sahələrin maliyyətini planlayır. Planlaşdırma mərkəzdən həyata keçirilir. Bu sistem, operativ-taktiki tələblərə düzəliş etmək üçün,resursların xidməti və inkişafı üçün və büdcə planlaşdırması üçün məlumat bazası ilə təmin edir.
Büdcə planlaşdırma sistemi kontekstində, ordunun büdcə təşkilatları onların qə- 335
bul olunmuş illik büdcələrinə uyğun olaraq,müvafiq qaydalarla müəyyən edilmiş şərtlərə riayət edərək özlərinin iqtisadi fəaliyyətini həyata keçirirlər. Müdafiə nazir- liyinin hərbi təşkilatları, öz resurs tələblərini(onların büdcə təxminlərinin əsasını təşkil edir) bu şərtlərə uyğun planlayırlar. Budcə dəyərləndirmələrinin əsaslandırılması hesablama ilə davam edir, sonra resursların və onların maliyyətinin planlaşdırılması gəlir və bu bir tərəfdən, hökü- mət və parlamenti yaxşı və daha inandırıcı informasiya ilə təmin edir və digər tə- rəfdən, qanunvericilik işləri zamanı ilkin tapşırıq və dəyərləndirmələrdəki dəyişik- likləri minimuma endirə bilir. Müdafiə nazirliyinin büdcəsinin işlənib hazırlanması, illik büdcə (2+illər) də- yərləndirmələrinin hesablanması büdcə planlaşdırması prosesində iki hissəyə bölü- nə bilər: direktiv və qanunverici hissələri( bu hissələr dövlət planlaşdırma sistemin- də də aydın ifadə olunur). Direktiv bölməsi resursların planlaşdırma prosesi ilə,resursların tapşırıq yönüm- lü hesablanması və onların maliyyəti ilə,qərarların hazırlanması və nazirlik səviy- yəsində resurs və maliyyət tələbatları ilə üst-üstə düşür. Ayrı-ayrı hərbi təşkilatların bu cür tapşırıq yönümlü resurs və maliyyət tələbləri baş qərargahın tələbləri kimi bir yerə yığılır və sonra bu tələbatlar nazirliyin tələbatları kimi toplanır və qərar üçün hazırlanır. MN-nin ali rəhbərliyi, ordunun resurs və maliyyət tələbatlarını müzakirə edir və hərbi-iqtisadi dəyərləndirmələrə və mərkəzi büdcəinin ilkin istiqamətlərinə uy- ğun olaraq, inkişaf proqramlarının planlaşdırılmış təxminlərinə görə, ali prioritetli tapşırıqlara,fəaliyyət və xidmətə görə qərar verir. Bu qətnamələrə uyğun olaraq,müdafiə naziri müdafiə-iqtisadi siyasətin əsas isti- qamətləri və növbəti illər üçün (+2 illər) MN-nin büdcəsinin əsas rəqəmləri haqqın- da təklifini yazılı izahatla maliyyə nazirliyinə təqdim edir. Sonralar, parlamentin fəaliyyəti dövründə,müdafiə naziri,dövlət qaydalarına və büdcə rəhbər prinsiplərinə uyğun olaraq,bu bölmənin büdcəsini öz nəzarəti altına alır. Büdcə qiymətləndirmələrini qəbul etməkdən ötrü,uyğun qanun layihələrinin il- kin bəyənilməsi üçün büdcə üzrə səsvermədən öncə parlamentə təqdim edilməsi çox vacibdir. Bu ona gətirir ki,onların hamısı qanun kimi qəbul olunan ölkə büdcə- sinə daxil olur. Planlaşdırma prosesi zamanı,maliyyə naziri,hökümətin qətnaməsinə uyğun ola- raq,sərəncamla illik büdcənin planlaşdırma təlimatını müəyyənləşdirir. Müdafiə naziri, özünün büdcə planlaşdırma sənədini buraxır və o:
• Ümumi və məcburi planlaşdırma tələblərini,metodologiyasını və təlimatlarını müəyyən edir; • Gəlir və xərclərin ayrılması haqqında xəbər verir; 336
• Tapşırıqlar və onların şərtlərində lazımi dəyişiklikləri elan edir; • Ordunun qənaətcil fəaliyyəti və tapşırıqların optimal həyata keçi- rilməsi üçün zəruri olan şəxsi heyətin sayı və ölçüləri və sistemin fəaliyyəti və ona xidmətin yolları haqqında qərar verir; • Cari ildə dəyərləndirmə dəyişikliklərinin planlaşdırılmış təyinedici göstəricilərilə hesablama metodlarını göstərir; və, • Tapşırıqların yenidən qruplaşdırılmasını və büdcə təşkilatları ara- sında cari ilin müvafiq dəyərləndirmələrini tənzimləyir. • Nazirliyin və resurs və maliyyət planlarının başlıca göstəriciləri əsasında,orta səviyyəli nəzarət təşkilatları tam və qismən hüquqlu büdcə təşkilatlarının büdcə təkliflərini bir yerə yığır. Bu təkliflərə bütün xərclər və gəlirlər daxildir,hansı ki, a) Mənbələrindən asılı olmayaraq, verilmiş təşkilatın tapşırıqları və fəaliyyətləri ilə əlaqədədir və: • Müqavilə və ya sazişin öhdəlikləri,qanunun maddələri əsa- sındadır; • Təcrübələrə uyğun olaraq ,müntəzəm surətdə gəlir; • Ehtiyac olduqda gələ bilər b) Öz resurslarının fəaliyyəti və istifadəsi ilə əlaqəlidir; c) Parlament,hökümət tərfindən bəyənilmiş və müdafiə naziri və baş ştabın rəisi tərəfindən müəyyənləşdirilmiş yüksək prioritetli tapşırığın ma- liyyələşdirilməsini təmsil edir. Büdcə təşkilatlarının büdcə plan və təklifləri elementar büdcənin strukturuna uyğun olaraq hazırlanmışdır( hesab tərəflərinin və predmetlərin qaydası) ; planlarda dəyərlən- dirmələr adi və xüsusi( təkrarlanmayan)dəyərləndirmələr kimi ayrılmışdır.
Müdafiə satınalmalarının,müdafiə xərclərinin planlaşdırma proseslərinə və hər- bi-iqtisadi nəzarət mexanizmlərinə oxşar olaraq, başqa dövlət təhcizatları ilə mü- qayisədə özlərinə xas özəllikləri vardır. Bunun səbəbləri,milli təhlükəsizlik və satı- nalmaların gizlilik sualları ilə,təhciz olunan malların,xidmətlərin xüsusi xarakteris- tikaları ilə, satan tərəfə tələblərlə,təminatçıların sayının nisbətən aşağı olması ilə, konkret satınalmaların təcililiyi ilə, sənaye imkanlarının dəstəklənməsi ilə, milli ba- zarın müdafiəsi, satınalmaların müddəti (bir neçə il)və onların böyük dəyəri ilə; və xüsusiləşmiş satınalma metodları ilə( ofset) əlaqəlidir. Bütün bu səbəblər, dövlət satınalmalarından fərqli olaraq, müdafiə satınalmaları üçün xüsusi tənzimləmə tələb edir. Bu əsasən İctimai Satınalmalar Aktına istisna deməkdir və belə istisna hərbi texnika satınalmaları və ya gizli satınalmalar olduğu 337
zaman parlamentin səlahiyyətli komitəsi tərəfindən verilir. Digər tərəfdən, nazirli- yin satınalmalar qaydaları,həmçinin,öz özəlliklərini də əks etdirir. 1998-ci ildə yeni hökümətin qurulması ilə, Müdafiə nazilriyinin rəhbərliyi, na- zirliyin satınalmalar fəaliyyətinin bütün spektiri ilə əlaqədar ən ali səviyyədə icazə və qərar metodları tələb etdi.Əvvəllər, müdafiə naziri istənilən qərarı verirdi,lakin bir il ərzində,nazirliyin direktivi ilə (47/1999) dörd qatlı(departament müdiri,dövlət katibi müavini,dövlət katibi,müdafiə naziri)qərar vermə ierarxiyası yaratdı;lakin idarə sisteminin hədsiz ierarxik xarakteri adı, hamar satınalmaların reallaşdırılması- na mane oldu. 2000-ci ildən sonra, həm rəhbərlik və həm də satınalmalarla gündə- lik məşğul olanlar satınalma “təlimatı” tələb etdilər və o, dəqiq qaydalar sistemi ilə nəticələndi. 2001-ci ildə MN-nin verdiyi direktivin ən böyük çatışmamazlığı ondan ibarət idi ki,təhcizat sistemi bircinsli şəffaf prosesi təmsil etmirdi. Nəticədə hərbi satınal- maları əvvəlcədən planlaşdırmaq mümkün deyildi. Hətta, daha böyük gedişlərlə bağlı satınalmalar hallarında, bir sıra təşkilatlar müstəqil hərəkət etdilər və beləliklə planlaşdırmanın,satınalmaların ümumi sistem prosesi və onların xidmətə salınması formalaşmadı. Sistemsizliyə görə,real satınalma prosedurlarının sayı ölçülü deyildi və bu hal nazirliyin geniş insan və maliyyə resurslarının israfı demək idi. İcra təşkilatları la- zımi sayda təcrübəli hüquqi ekspertlərə malik deyildilər və ona görə də çoxlu pro- sedur pozuntuları baş verirdi və görülən hüquqi tədbirlərin sayı çox yüksək idi. Bü- tövlükdə, hökümətin qanuni və şəffaf satınalmalar niyyəti baş tutmadı. Bu illərin təcrübələri,nazirlik direktivlərinə yenidən baxilmasını və bircinsli sa- tınalmalar strukturnun formalaşmasını tələb edirdi. Eyni zamanda,ictimai satınal- malar sistemi AB gözləntiləri kontekstində dəyişdi,çünki o da müdafiə satınalmala- rında uyğunluq tələb edirdi. Satınalmalar sistemi ilə, bütöv ordunun hərbi təftişinin nəticələri, yeni dövlət satınalmaları aktının istiqamətləri və MN-nin kompleks iqti- sadi fəaliyyəti arasında ahənglik yaradılmalı idi. Yeni satınalma prosedurlarının yaradılması prosesi. 2003-cü ilin İyulunda,Mü- dafiə nazirliyinin inzibati işlər üzrə dövlət katibi,bir neçə təşkilatın iştirakı ilə planlaşdırma və kodlaşdırma işlərinin təşəbbüsündə oldu. Bu işin əsas məqsədi,or- dunun satınalma prosedurlarını nəzərdən keçirmək və bütün növ satınalmaların bir- cinsli prosesini yaratmaq üçün hüquqi qaydalar hazırlamaq idi( o zaman hazırlan- ma mərhələsində olan yeni dövlət satınalmaları aktına uyğun olaraq). Tapşırıqlar- dan biri də, planlaşdırma tələbatlarından ortaya çıxan hərbi satınalmalar prosedur- larını gözdən keçirmək imkanı idi(prosedurların yerinə yetirilməsi vasitəsilə və müqavilələr yerinə yetirilməmiş). Satınalmaların birləşmiş hüquqi prosedurunun formalaşdırılması,yeni satınalma direktivinin hazırlanmasını və hərbi icraçının işləməsinə kömək etmək üçün istiqa-
338
mətlər tələb edirdi. Bütün bunlar hüquqi,məhsuldar və şəffaf hərbi satınalmalar de- mək idi. Yeni satınalma direktivi əldə etmək üçün, satınalma sisteminin konsepsi- yasını sxemləşdirmək məcburi idi. Nazirliyin mərkəzləşmiş iqtisadi fəaliyyəti- nin,planlaşdırma,icra və rəhbər təşkilatlarının nümayəndələri bu konsepsiyanın ya- radılmasında iştirak edirdilər. Kodlaşdırma işləri zamanı,bəyan olundu ki, hərbi satınalmalar birləşmiş proses- lər çərçivəsində aparılır, ona görə də hüquqi rəhbər prinsiplərə uyğun kompleks təhcizat sistemi hazırlanmalıdır.
Müəlliflər razılaşmışlar ki,yeni təhcizat sistemi aşağıdakı kimi olmalıdır: • Idarəeedilmə naminə sadə; • Daha sadə qərar mexanizmi üçün şəffaf; • Satınalmaların tələb olunan zaman müddətində yerinə yetirilməsi üçün çevik; • Qanunvericiliyə uyğunluğu; • Birqiymətli, ziddiyətlərə və yanlış izahatlara imkan verməyən ; • Universal, bütün növ hərbi satınalmaları əhatə edən; • Prosedurları gecikdirməyən, kifayət qədər məhsuldar; • Qənaətcil,insan və maddi resurslardan əlavə istifadəyə imkan ver- məyən.
Bu yuxarıda deyilən prinsiplərə görə, yeni təhcizat sistemi yaradılmasının aşağı- dakı strateji addımları müəyyən edilmişdir:
• Tələbatların tərtib edilməsi yolları müəyyən edilməli; • Tələbatların qərar verənlərə ötürülməsi prosesi müəyyən edilməli; • Planlar koordinasiya edilməli; • Məsuliyyət dairələri aydın və dəqiqliklə müəyyən edilməli; • Qərar vermək hüququ olanların səlahiyyəti müəyyən olunmalı; • Satınalmaların məsuliyyət sisteminin işlənib hazırlanması; • Daxili nəzarətin tapşırıqları yerinə yetirilməlidir; • Müqavilələrin uçot sistemi hazırlanmalıdır; və, • Planlara daxil edilməyən prosedurların reallaşdırılması yolları tən- zimlənməlidir.
Lakin, ordunun iqtisadi –təhcizat fəaliyyətlərinin elementlərini və prosedurlarını öz tərkib hissələrinə bölmək həyati vacibdir, ona görə də, bu satınalmalarda, istə- nilən növ rol oynayan o adamlar və təşkilatlar dəqiqliklə müəyyən edilməlidirlər. 339
Nəticədə,planlaşdırma işlərində aydın oldu ki, MN-nin mərkəzi və təsisati iqtisadi fəaliyyət haqqında qüvvədə olan direktivinə(9/1998) yenidən baxılmalı və o, yeni- dən tənzimlənməlidir.
89/2004 nömrəli direktivi ilə son olaraq tənzimlənmişdir. Bu direktib satinalmalar üzrə keçmiş 53/2001 direktivini qüvvədən salmışdır, lakin infrastruktur inkişafı və ev təmini ilə bağlı direktivi qüvvədə saxlamışdır (56/2001). Nəticədə,hərbi satınal- malar üzrə təlimat ikili qaldı. Bu hissədə, 89/2004 direktivinin gətirdiyi dəyişiklik- ləri göstərmək istəyirəm. Bu direktivin şəxsi heyətə təsiri əvvəlki ilə eyni olsa da, maddi təsiri isə,o cüm- lədən, yatırımların infrastruktura qoyulması NATO-nun təhlükəsizlik yatırım proq- ramı(NSİP)çərçivəsində həyata keçirilən satınalmalarla başa çatdırılmışdır. Direktiv bir çox maddələrə uzun izahat veir,lakin onun tam uzunluğu əvvəlkin- dən böyük deyil. Bu onun göztəricisidir ki,daxili reqlamentin təkmilləşməsində konsepsiya dəyişikliyi yoxdur və detallarına fikir verilən idarəetmə detalların xüsu- si qaydası ilə aparılmır. İzahedilən madələrin ən çox görünən dəyişiklikləri,əhə- miyyətli yeni qaydaların ortaya çıxacağını xəbər verən İlkin İllik Təhcizat Planı və İllikTəhcizat Planlarının şərtlərinin müəyyən edilməsidir. Bu direktiv ordunun iqtisadi nöqteyi-nəzərincə əhəmiyyətli olan mərkəzləşmiş satınalmaları və təsisatin büdcə təxminləri hesabına reallaşdırdığı satınalmaları fər- qləndirir. Hər iki halda, təsir altında olan təşkilati dairə eyni cür qalır,lakin mərkəz- ləşmiş satınalmalar üzrə MN-nin Təhcizat ofisinin rəhbərliyi əvvəlki 50 milyon HUF limitini milli dövlət satınalmalar limitinin malyyətinin yarısına saldı(beləlik- lə,mərkəzi təminat təşkilatının səlahiyyətini azaldaraq). Təsisatin büdcə təxminləri hesabına reallaşdırdığı satınalmalar hallarında,vəziyyət eynidir: limitdən yuxarı Təhcizat İdarəsinın səlahiyyəti vardır,limitdən aşağı hərbi təşkilata icazə verilir, an- caq ordunun xüsusi iqtisadi fəaliyyətlə məşğul olan təşkilatları(Hərbi Kəşfiyyat idarəsi,Milli Müdafiə Universiteti, avtonom nazirlik idarələri) dəyər limitindən asılı olmayaraq onların qəbul olunmuş büdcələrinin debitinə qədər satınalmalar həyata keçirə bilərlər. Direktiv, iqtisadi fəaliyyətli ən yüksək səviyyəli təşkilat olanTəhcizat İdarəsinin və mərkəzi təminat təşkilatlarının vəzifələrini və səlahiyyətlərini müəyyən edir. Xüsusi idarələrin ətraf mühitin qorunmasının cəhətlərini və satınalmalar zamanı iş yerində təhükəsizlik qaydalarına riayət edilməsini müvafiq surətdə təmsil etmələri də yeni hadisədir. Qaydaların yeni elementi satınalmalar planının inkişaf etdirilməsidir. İlkin İllik Təhcizat Planı müdafiə büdcəsi qəbul olunmazdan öncə bir yerə yığılır. Büdcə qə- bul olunandan sonra,müdafiə Naziri hər hansı dəyişikliyi özündə ehtiva edən İllik Təhcizat Planını imzalayır. Onun rolu, icazə prosedurunu sadələşdirməkdir, çünki 340
qəbul olunmuş plana daxil olan satınalmalar ayrıca icazə olmadan başlanıla bilər. Bu xüsusi icazə ancaq o zaman lazımdır ki,satınalmalar proseduru illik plana daxil edilməmişdir və ya o, dəyişilmiş parametrlərlə başlayır. Direktiv, ayrıca yeni dövlət satınalmalar aktı altında olan və olmayan prosedur- ları tənzimləyir. Birinci halda, o açıq prosedurlara üstünlük verir və əmrin əhatə etdiyi məlumatları və bəyanatları siyahılaşdırır. Mərkəzləşmiş satınalmaların real- laşdırılması eyni hissədə tənzimlənir,lakin ancaq dar,daha çox yığılmış dairəyə mərkəzləşmiş satınalmalar başlamağa icazə verilir:MN-nin Təhcizat idarəsinə, MN Daşınmaz Əmlak İdarəetmə İdarəsinə və müdafiə nazirinin birbaşa komandası və nəzarəti altında olan təşkilatlara. Dövlət satınalmalar aktı altında olmayan satınalmalar zamanı, bu direktiv xüsusi müdafiə satınalmaları üzrə hökümət direktivlərinə isnad edir və dövlət satınalmalar aktı qaydalarını aradan qaldıraraq bu direktivlərin istifadəsini tənzimləyir. Bu direktiv,həm- çinin,satınalmaların ikinci imzalama və ucot prosedurlarını da əhatə edir. Yüklə 4,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|