10-mavzu: Inson resurslarini boshqarishda yetakchilik. Reja: Yetakchilik nazariyasi asoslari. Yetakchilik uslublari

O’rta. Bu moddiy boylikka asoslangan hokimiyat bo’lib, ham ijobiy (“shirinlik”), ham salbiy (“qamchi”) vositalarga egadir.

Oliy. U majburlash kuchi va moddiy boylikni o’ziga bo’ysundirgan bilim asosidagi hokimiyat hisoblanadi. Axborot texnologiyalari davrida hatto kapital ham o’z o’rnini axborotga egalik qiluvchiga bo’shatib beradi. Kim axborotga ega bo’lsa, u hokimiyatga egalik qiladi.

Rahbarlikda korxonalar boshqaruv tuzilmalarining markazlashtirilgan va markazlashtirilmagan tizimlari ham ahamiyatga ega.
Boshqaruvning markazlashtirilmagan tizimi quyidagi afzalliklarga ega:

• 
  boshqaruv faoliyatini maxsus funktsiyalarga taqsimlash;
  
• 
  boshqaruvning dasturli-maqsadli uslublarini qo’llash;
  
• 
  boshqaruv faoliyatining yagona maqsadi, bir xil tartibi;
  
• 
  ortiqcha gorizontal kommunikatsiyalarni bartaraf etish.
  

Boshqaruvning markazlashtirilmagan tizimi quyidagi afzalliklarga ega:

• 
  axborot o’tishi darajasining kamayishi;
  
• 
  qarorlar qabul qilish texnologiyasining egiluvchanligi;
  
• 
  qaror qabul qilish uchun vaqtning qisqarishi;
  

— tashabbuskorlikning oshishi hamda qaror ijrochilarining o’z mas’uliyatlarini anglashlari.
Bundan tashqari, markazlashtirilmagan tizim xodimlarga ta’sir o’tkazishning o’z xususiyatlariga egadir. Qabul qilingan qarorlardan xodimlar iloji boricha to’liqroq xabardor bo’lishlari kerak. Ana shunda axborot dolzarbligi ortadi.
Boshqaruvning markazlashtirilgan tizimidagi xodimlarga rahbarning ta’sir ko’rsatish xususiyatlari quyidagilardan iborat:

• 
  hokimiyatni o’z qo’lida markazlashtirgan rahbarlarning nisbatan kichik guruhi tomonidan xodimlarni o’zlariga bo’ysundirish muammosi paydo bo’ladi;
  
• 
  hokimiyatga intilayotganlarning ko’pchiligi ko’zlangan maqsadga erishgach, faqat xizmat vazifalarini bajarish bilan cheklanib qoladi. Bu ular kutgan natijaga mos bo’lmaydi. Shu sababli ularda o’z faoliyat ko’rsatkichlariga qiziqish so’nadi;
  
• 
  axborot oqimi eng zarur narsalar darajasigacha qisqaradi, bu ko’p hollarda qaror qabul qilish uchun axborotning yetishmasligiga olib keladi;
  
• 
  rahbar va xodimlar o’rtasida ishonch bo’lmaydi, boshqalar mehnatini baholashda sub’ektivizm ustunlik qiladi.
  

Markazlashtirilgan tizimlarda boshqaruv munosabatlarining vakolatliligi xodimlar xabardorligiga tayanishi bilan ajralib turadi. Boshqaruv sohasiga oid qarorlarning sifati muammo bilan yaqindan tanishish, tafsilotlarni bilish hisobiga oshadi.
Rahbarning jamoaga ta’sir o’tkazishining turli vositalari mavjud. Ular qatoriga quyidagilar kiradi:

•