11-mavzu Mulohaza. Xulosa chiqarish Reja

Deduktiv xulosa chiqarish 
Deduktiv xulosa chiqarishning muhim xususiyati - unda umumiy bilimdan juz’iy bilimga 
o‘tishning mantiqan zaruriy xususiyatga egaligidir. Uning turlaridan biri bevosita xulosa
chiqarishdir. 
Faqat birgina mulohazaga asoslangan holda yangi bilimlarning hosil qilinishi bevosita
xulosa chiqarish, deb ataladi. Bevosita xulosa chiqarish simvolik mantiqda quyidagicha 
ifodalanadi: XYSP, bunda X va Y oddiy qat’iy mulohazalarni (A, E, I, O), S va P lar esa
mulohazalarning sub’ekti va predikatini ifodalaydi. XSP– xulosa asosi yoki antesedent, YSP – 
xulosa yoki konsekvent, deb ataladi. Bevosita xulosa chiqarish jarayonida mulohazalarning
shaklini o‘zgartirish orqali yangi bilim hosil qilinadi. Bunda asos mulohazaning tarkibi, ya’ni 
sub’ekt va predikat munosabatlarining miqdor va sifat tavsiflari muhim ahamiyatga ega bo‘ladi.
Bevosita xulosa chiqarishning quyidagi mantiqiy usullari mavjud: 


I. Aylantirish (lot.–obversio) shunday mantiqiy usulki, unda berilgan mulohazaning
miqdorini saqlagan holda, sifatini o‘zgartirish bilan yangi mulohaza hosil qilinadi. Bu usul bilan 

---

---

xulosa chiqarilganda qo‘sh inkor sodir bo‘ladi, ya’ni avval asosning predikati, keyin bog‘lovchisi

inkor etiladi. Buni quyidagi ko‘rinishda yozish mumkin: 


P

S

P

S



Inkor qilish jarayonida (-ma; -siz; -mas) kabi qo‘shimchalar yoki inkor qilinayotgan 

tushunchaga zid bo‘lgan tushunchalardan foydalaniladi. Oddiy qat’iy mulohazalarning
hammasidan aylantirish usuli bilan xulosa chiqariladi. Xulosa asosi bo‘lgan mulohaza xulosada 
quyidagicha ifodalanadi:
Aylantirish usuli bilan xulosa chiqarilganda “biror nimaning qo‘shinkori uning tasdig‘i 

bilan tengdir ” degan qoida amal qiladi.

Masalan: 
1. A. Hamma ilmiy qonunlar ob’ektiv xarakterga ega.
Ye. Hech bir ilmiy qonun sub’ektiv xarakterga ega emas.