11. Moliya va moliya tizimi

 
11.4. Kreditning mohiyati, manbalari va vazifalari 
Kredit bo„sh turgan pul mablag„larini ssuda fondi shaklida to„plash va 
ularni pulga muhtoj bo„lib turgan huquqiy va jismoniy shaxslarga ishlab 
chiqarish va boshqa ehtiyojlari uchun ma‟lum muddatga, foiz to„lovlari bilan 
qaytarish shartida qarzga berish munosabatlarini ifodalaydi. 
Pul shaklidagi kapital ssuda kapitali deyilsa, uning harakati kreditning 
mazmunini tashkil qiladi. 
Kredit munosabatlari ikki sub‟ekt o„rtasida, ya‟ni pul egasi (qarz beruvchi) va 
qarz oluvchi o„rtasida yuzaga keladi. 
Turli xil korxonalar (firmalar), tashkilotlar, davlat va uning muassasalari 
hamda aholining keng qatlami kredit munosabatlarining sub‟ektlari hisoblanadi. 
Sanab o„tilgan sub‟ektlarning aynan har biri bir vaqtning o„zida ham qarz oluvchi 
va ham qarz beruvchi o„rnida chiqishi mumkin. 
Kredit munosabatlarining ob‟ekti jamiyatda vaqtincha bo„sh turgan pul 
mablag„laridir. 
Takror ishlab chiqarish jarayonida tovarlar, iqtisodiy resurslar va pul 
mablag„larining doiraviy aylanishi kredit munosabatlarining mavjud bo„lishini 
taqozo qiladi. Shu bilan birga doiraviy aylanish jarayonida muqarrar suratda 

---

vaqtincha bo„sh turadigan pul mablag„lari va boshqa pul resurslari kredit 
mablag„larining manbaini tashkil qiladi. 
Kredit resurslarining asosiy manbalari quyidagilardan iborat: 
1) korxonalarning amortizatsiya ajratmalari; 
2) mahsulot sotishdan olingan pul tushumlari;
3) korxonalarning ishlab chiqarish, fan va texnikani rivojlantirish fondlari, 
moddiy rag„batlantirish fondlari; 
4) korxonalar foydasi. Ular davlat budjeti va kredit tizimi bilan hisob-kitob 
qilinguncha, shuningdek uning tegishli qismi korxona ehtiyojlari uchun 
foydalanguncha bankdagi hisoblarida saqlanadi; 
5) bankdagi budjet muassasalari, kasaba uyushmalari va boshqa ijtimoiy 
tashkilotlarning joriy pul resurslari;
6) aholining bo„sh pul mablag„lari. 
Takror ishlab chiqarish jarayonida vaqtincha bo„sh pul resurslari hosil bo„lishi 
bilan bir vaqtda, iqtisodiyotning ayrim bo„g„inlari va sohalarida qo„shimcha pul 
mablag„lariga ehtiyoj paydo bo„ladi. 
Avvalo kredit qayta taqsimlash vazifasini bajaradi. Uning yordamida 
korxonalar, davlat va aholining bo„sh pul mablag„lari ssuda fondi shaklida 
to„planib, keyin bu mablag„lar kredit mexanizmi orqali iqtisodiyot tarmoqlari 
ehtiyojlarini hisobga olib qayta taqsimlanadi. Shu orqali kredit ishlab chiqarish 
jarayonining uzluksizligini ta‟minlashga xizmat qiladi. 
Ikkinchidan, kredit pulga tenglashtirilgan to„lov vositalarini (veksel, chek, 
sertifikat va h.k.) yuzaga chiqarib, ularni xo„jalik amaliyotiga joriy etish