11. Moliya va moliya tizimi
Yüklə 0,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Davlat krediti deganda, davlat qarz oluvchi yoki kreditor sifatida maydonga tushadigan barcha
|
Lekin
ko„pchilik hollarda davlat budjeti xarajatlarining daromadlardan ortiqchaligi kuzatiladi, buning oqibatida budjet taqchilligi ro„y beradi. Bu holning sabablari ko„p bo„lib, ularning ichida, davlatning jamiyat hayotining barcha sohalaridagi rolining uzluksiz o„sib borishi, uning iqtisodiy va ijtimoiy vazifalarining kengayishi alohida o„rin tutadi. Budjet taqchilligining o„sishi yoki kamayishi mutlaq miqdorda va uning yalpi ichki mahsulot (YaIM)ga nisbatida aniq namoyon bo„ladi. O„rnatilgan xalqaro standartlarga ko„ra budjet taqchilligi YaIMning 5% darajasidan oshmasligi lozim. Budjet taqchilligi asosan davlat qimmatli qog„ozlarini sotish, nobudjet fondlari (sug„urta fondi, ishsizlik bo„yicha sug„urtalash fondi, pensiya fondi)dan qarz olish ko„rinishidagi davlatning ichki va tashki qarzlari hisobiga qoplanadi. Budjet taqchilligini moliyalashtirish (qoplash)ning muhim ko„rinishlaridan biri davlat krediti hisoblanadi. Davlat krediti deganda, davlat qarz oluvchi yoki kreditor sifatida maydonga tushadigan barcha moliyaviy-iqtisodiy munosabatlar yig„indisi tushuniladi. Moliyaviy resurslarni davlat tomonidan qarzga olishning asosiy shakli – bu davlat qarz majburiyatlari (zayomlari)ni chiqarish hisoblanadi. Ularni joylashtirish jarayonida davlat aholi, banklar, savdo va sanoat kompaniyalarining vaqtincha bo„sh turgan pul mablag„larini jalb qiladi. O„zbekistonda tashqi qarzni me‟yor darajasida ushlab turish borasida qat‟iy chora-tadbirlar amalga oshirilib, buning ifodasini Prezidentimizning quyidagi so„zlaridan ham ko„rish mumkin. «Bugungi kunda jahondagi aksariyat mamlakatlarda moliyaviy qarzdorlik hajmlarining oshib borayotgani va bank aktivlarining yetishmasligi eng jiddiy va tashvishli muammolardan biriga aylangani hech kimga sir emas. Shuni mamnuniyat bilan ta‟kidlash lozimki, bizning tashqi qarzimiz hajmi va uni qoplash uchun ajratiladigan yillik mablag„lar darajasi xalqaro mezonlar bo„yicha eng past parametrlarni tashkil etadi. Yalpi ichki mahsulotga nisbatan tashqi qarz 2007 yilning oxirida atigi 14 foizni, eksportimizning yillik hajmiga nisbatan esa 44 foizni tashkil etdi. Bu esa O„zbekistonning o„z majburiyatlari bo„yicha vaqtida hisob-kitob qilish kafolatini beradigan eng ishonchli, to„lovga qodir hamkorlar qatoridan munosib joy olishini ta‟minlaydi» 1 . Davlat o„z majburiyatlarini nafaqat xususiy sektorda joylashtirishi, balki ularni Markaziy bankda hisobga olishi ham mumkin. Bunda bank muomalaga pulning tovar hajmining ko„payishi bilan bog„liq bo„lmagan qo„shimcha miqdorini chiqaradi. Davlat qarzlarining to„xtovsiz ko„payib borishi, milliy daromadni foiz to„lovlari shaklida, tobora ko„proq qayta taqsimlanishga olib keladi. Katta budjet taqchilligi va davlat majburiyatlari bo„yicha foiz to„lovlari o„sish sharoitida, davlat qarzlarini to„lash vaqtini imkon darajada cho„zishga harakat qiladi. Buning uchun turli xil usullardan foydalanish mumkin. Jumladan davlat o„zining qisqa muddatli majburiyatlarini, o„rta va uzoq muddatli zayomlarga almashtiradi. U o„zining qisqa muddatli majburiyatlarini, ancha yuqori foiz bo„yicha yangi, uzoq muddatli zayomlar chiqarish hisobiga ham sotib olish mumkin. Bunday turdagi tadbirlar qisqa davrli samara berishi va vaqtincha davlatning moliyaviy ahvolini yengillashtirishi mumkin, chunki u odatda kelgusida foiz stavkasining oshishi va qarzlar umumiy miqdorining o„sishi bilan bog„liq. Xo„jalik hayoti baynalminallashuv jarayonlarining tez o„sishi, xalqaro kreditning jadal rivojlanishi natijasida davlat o„ziga zarur bo„lgan moliyaviy resurslarni jalb qilish uchun bo„sh pul mablag„larining milliy chegaradan tashqaridagi manbalaridan faol foydalanadi. Buning natijasida tashqi qarz vujudga keladi. Yüklə 0,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|