11. Moliya va moliya tizimi

Soliq yuki darajasini miqdoran aholi jon boshiga to„g„ri keluvchi soliqlar 
miqdorini to„lovga layoqatlilik ko„rsatkichiga nisbati yoki soliq to„langandan 
keyingi daromad miqdorini to„lovga layoqatlilik ko„rsatkichiga nisbati 
sifatida ifodalash mumkin: 
П
H
K
x
юки
солик
/


 yoki 
ПН
ДН
K
юки
солик
/

, 
bu yerda: N
x 
– aholi jon boshiga to„g„ri keluvchi soliqlarning o„rtacha 
miqdori; DN – aholining soliqlar to„langandan keyingi daromadi; PN – aholining 
to„lovga layoqatliligi. 
Soliq yuki darajasini soliqlarning yalpi ichki mahsulotdagi salmog„i bo„yicha 
ham aniqlash mumkin: 
ЯИМ
Н
K
юки
солик



/
, 
 
bu yerda: N – soliqlar miqdori;
YaIM – yalpi ichki mahsulot hajmi. 
 
11.3. Pul muomalasi va uning amal qilish qonuniyatlari 
Pulning o„z vazifalarini bajarish jarayonidagi bu to„xtovsiz harakati pul 
muomalasi deyiladi. 

---

Jahonda tarixan shakllangan hamda har bir mamlakat tomonidan qonuniy 
ravishda mustahkamlab qo„yilgan pul muomalasining turli tizimlari amal qiladi. 
Mamlakat pul tizimining muhim tarkibiy qismlari quyidagilardan iborat: 
1) milliy pul birligi (so„m, dollar, iena, funt sterling, marka va h.k.); 
2) naqd pul muomalasida qonuniy to„lov vositasi sifatida amal qiluvchi 
qog„oz, tanga va kredit pullar tizimi; 
3) pul emissiyasi, ya‟ni belgilangan qonuniy tartibda pulni muomalaga 
chiqarish tizimi; 
4) pul muomalasini tartibga soluvchi davlat idoralari. 
Pul muomalasi naqd va kredit pullar yordamida amalga oshiriladi. Naqd pul 
muomalasiga bank biletlari va metall tangalar (pul belgilari) xizmat qiladi. Naqd 
pulsiz hisoblar cheklar, kredit kartochkalari, veksellar, akkreditivlar, to„lov 
talabnomalari kabilar yordamida amalga oshiriladi. Ularning hammasi pul