12- mavzu: asinxron mashinalarning tuzilishi va ularning turli soxalarda tutgan o’rni

12- MAVZU: ASINXRON MASHINALARNING TUZILISHI VA ULARNING TURLI SOXALARDA TUTGAN O’RNI.


MAKSAD: Asinxron mashinalarning sanoatda va kishlok xujaligidagi urni.
REJA:

1. 
   Asinxron mashina xakida tushuncha.
   
2. 
   Asinxron dvigatellarning rotorlari xakida tushuncha.
   

3. Asinxron dvigatelning ishlash printsipi.


TAYaNCH SUZ VA IBORALAR:
Rollektor, rotor, uch fazali, stator, pulat plastinalar, pazlar, chulgamlar, kiska tutashgan, fazali rotor, toklar tizimi, juft kutblar, chastota, sirpanish, EYuK, kuvvat, aktiv va reaktiv, aylantiruvchi moment, FIK, isroflar, kushimcha karshilik, mexanik, ishchi, tormozlovchi moment, ishga tushirish.


1. Asinxron mashina xakida tushuncha.
Uzgaruvchan tok mashinalaridan asinxron mashinalar asosan asinxron dvigatellar sifatida xalk xujaligining turli soxalarida mashina va mexanizmlarni xarakatga keltirish uchun ishlatiladi. Uch fazali asinxron dvigatelni 1889—91 yillarda rus injeneri M. O. Dolivo-Dobrovolьskiy ixtiro kilgan. Asinxron dvigatellar asosan bir fazali va uch fazali buladi. Bir fazali asinxron dvitatellar kichik kuvvatli (10 ... 600 Vt) bulib, asosan uy-ruzgor elektr priborlarida ishlatiladi. Xalk xujaligining turli soxalarida asosan uch fazali asinxron dvigatellar ishlatiladi. Boshka xil elektr dvigatellarga karaganda asinxron dvigatellar kator afzalliklarga ega, jumladan, tuzilishi oddiy, ishda ishonchli, tannarxi arzon, oson boshkariladi va xokazo. Asinxron dvitatelning ishlash printsipi magnit maydoniga kiritilgan tokli utkazgichning shu maydon bilan uzaro ta’siriga asoslangan. Asinxron mashinalarda asosiy magnit maydonini stator chulgamlaridan utuvchi uch fazali tok xosil kiladi. Bu maydon aylanma magnit maydoni buladi.
Uch fazali asinxron dvigatelning tuzilishi
Asinxron dvigatelь asosan ikki kismdan: kuzgalmas kism — stator va aylanuvchi kism — rotordan iborat. Stator dvigatelь korpusi 1, asos 4, korpus ichiga urnatilgan ferromagnit uzak 2 va shu uzak pazlariga joylashtiriladigan uchta chulgam 3 dan tashkil topgan (1-rasm). Dvigatelning kuzgalmas kismida podshipniklar urnatiladigan va ikki tomondan statorga maxkamlanadigan yon shchitlar xam buladi. Stator ichiga urnatiladigan ferromagnit uzak, uyurma toklarni kamaytirish maksadida, kalinligi 0,35...0,-5 mm li va maxsus elektrotexnika pulatidan (pulat markasi: 2013, 2312, 2411 va xokazo) tayyorlangan yupka plastinkalardan yigiladi. Stator pulat uzagining plastinkalari ma’lum shaklda (pazli) shtamplab tayyorlanadi. Stator pulat uzagi ning ayrim plastinkalari 2-rasm, a da, 2-rasm, b da esa katta kuvvatli mashinalar statori uzagining ayrim segmentlari kursatilgan. Plastinkalarning ikki tomoniga izolyatsiyalovchi maxsus lok surtiladi. Plastinkalar ma’lum tartibda yigiladi. Bunda statorning ichki sirtida valga parallel bulgan pazlar xosil buladi. Bu pazlarga stator chulgamlari joylashtiriladi.
Uzgaruvchan tok mashinalarining stator chulgamlari, ularni xisoblash va urash usullari bilan oldingi bulimda tanishdik. Stator pazlariga uchta stator chulgami joylashtiriladi. CHulgamlarning bosh va oxirgi uchlari mashina korpusining yon yoki ust tomoniga urnatilgan klemmalar kugisiga chikariladi. Stator chulgamlarining bosh uchlari S1, S2, SZ bilan va oxirgi uchlari S4, S5, S6 bilan belgilanadi. Stator chulgamlari yulduz yoki uchburchak usulida ulanadi. CHulgamlarni bunday usullarda ulash ushbu dvigatelni kiymati buyicha marta fark kiladigan ikki xil kuchlanishda (380/220 V yoki 220/127 V) ishlatishga imkon beradi. Kupincha asinxron dvigatel 380/220 V kuchlanishga muljallab tayyorlanadi. Agar tarmok. kuchlanishi 380 V bulsa, stator chulgamlari yulduz usulida, tarmok. kuchlanishi 220 V bulsa, chulgamlar uchburchak usulida ulanadi. Ishlatish davomida stator chulgamlarini turli usulda ulashni osonlashtirish maksadida klemmalar kutisida ayrim chulgamlarning bosh va oxirgi uchlari ma’lum tartibda urnatiladi. 3-rasmda klemmalarni urnatish tartibi va chulgamlarning ulanishi kursatilgan. Agar tarmok. kuchlanishi dvigatelь pasportida kursatilgan kuchlanishga moe kelmasa, bunday dvigatelni shu tarmok.ka ulab ishlatish mumkin emas.
Asinxron dvigatelning rotori uning statori ichiga urnatiladi. Rotor asosan val, ferromagnit uzak va uning pazlariga joylashtirilgan kiska tutashgan simlardan yoki uchta chulgamdan iborat buladi. Rotorning ferromagnit uzagi xam maxsus elektrotexnika pulatidan tayyorlangan yupka plastinkalardan yigiladi. Rotor uzagining plastinkalari xam ma’lum shaklda shtamplab tayyorlanadi. Rotor chulgami xam pulat uzak pazlariga urnatiladi. Rotor uzagining ayrim plastinkasi 4-rasmda kursatilgan. Pazlar ochik, yarim ochik yoki yopik kilib tayyorlanadi. Plastinkalar rotor valiga kiydirilganda rotorda uzunasiga pazlar xosil buladi.

Asinxron dvigatellar rotori tuzilishi ikki xil:
a) kiska tutashtirilgan rotorli asinxron dvigatelь;
b) faza rotorli asinxron dvigatelь