12- mavzu: asinxron mashinalarning tuzilishi va ularning turli soxalarda tutgan o’rni

12-rasm. Statorning (yakorning) uch fazali chulgamidan uch fazali
tok utganda aylanma magnit maydonining xosil bulishi.
Yigindi magnit maydonining yunalishi xam doim uzgarib turadi. Lekin vaktning istalgan ayrim momentlari uchun uning yunalishini aniklash mumkin. 12-rasm, b da chulgamlardan utadigan uch fazali tokning vakt ichida uzgarish grafigi kursatilgan. Unda vaktning boshlangich momentida (/ k O bulganda) tok A fazada musbat va maksimal kiymatiga ega bulsin. Bunda V va S fazalarda tok manfiy, kiymati esa /_Atokning yarmiga teng buladi (13-rasm, a). CHulgam simlarida tok yunalishi musbat bulsa (k) bilan, manfiy bulsa nukta bilan kursatilgan. Uchta chulgam simlaridagi tokning yunalishiga karab yigindi magnit maydonining yunalishini aniklash mumkin. 13-rasmda fazalarda tok maksimal bulganda yirindi magnit maydonining yunalishi, shu maydonning kuch chiziklari va magnit induktsiyasining uzgarish shakli (shtrixlangan yuza) xam kursatilgan. A fazada tok maksimal bulganda yigindi magnit maydonining kuch chiziklari stator pulat uzagining ung tomonida pulat uzakdan xavoga, chap tomonida esa xdvodan pulat uzakka yunaladi. Demak, shu momentda pulat uzak yarmining ung tomoni — shimoliy magnit kutb; chap tomoni — janubiy magnit kutb vazifasini bajaradi. t k 7/3 Tbulganda V fazada tok musbat va maksimal kiymatga; A va S fazalarda esa manfiy va kiymati 1_v tokning yarmiga teng buladi. Bunda yigindi magnit maydoni yangi vaziyatni oladi va oldingiga nisbatan 120° ga buriladi. t k 2/3 T bulganda S fazada tok maksimal buladi va xokazo. Demak, ayrim faza chulgamlarida tok uzgarganda magnit maydonining shakli uzgarmaydi va maydon uki soat strelkasi xarakati yunalishida uzluksiz aylanadi. SHunday kilib, asinxron dvigatelь statorining chulgamlaridan uch fazali tok utganda stator ichida uz-uzidan aylanuvchi a y l a n m a magnit maydoni xosil bular ekan.
CHulgamlarni tarmok,ka ulaydigan uchta simdan ikkitasining urni uzgartirilsa, aylanma magnit maydonining aylanish yunalishi uzgaradi.
Stator chulgamining xar bir fazasi fakat bitta galtakdan iborat bulsa, uch fazali tok sistemasi asinxron mashinada ikki kutbli magnit maydonini xosil kiladi. Agar mashina ikki kutbli bulsa, uzgaruvchan tokning bir davri ichida magnit maydoni 360° ga buriladi, ya’ni bir marta aylanadi. Uch fazali chulgamdan utuvchi tok kup kutbli aylanma magnit maydonini xam xosil kiladi. Masalan, r k 2, ya’ni 4 kutbli magnit maydonini xosil kilish uchun statorning xar bir faza chulgami ikkita galtakdan iborat bulishi va burchak esa ikki marta kichik bulishi, ya’ni uram simlari 180°/2k90° dagi pazlarda joylashishi kerak.
Statorda xosil buladigan magnit maydonining aylanish chastotasi uzgaruvchan tok chastotasining kiymatiga tugri proportsional va juft kutblar soni (r) ga teskari proportsional buladi. Aylanma magnit maydonining aylanish chastotasi ya, bilan belgilanadi va kuyidagicha aniklanadi:

Aylanma magnit maydonining aylanish tezligi (chastotasi) sinxron tezlik deyiladi, u ba’zan «_sbilan xam belgilanadi. Agar Uzgaruvchan tok chastotasi /k 50 Gts bulsa, aylanma magnit maydonining aylanish chastotasi fakat juft kutblar soniga boglik buladi. Juft kutblar soniga karab aylanma magnit maydonining aylanish tezligi xam xar xil buladi, masalan: agar r k 1 bulsa, pk 3000 ayl/min, r k 2 bulsa, pk 1500 ayl/min, r k 3 bulsa, pk 1000 ayl/min, r k 4 bulsa pk 750 ayl/min buladi.