12. Mavzu: shaxsiy xissiy va irodaviy soxasi. Reja

15.1.Iroda haqida tushuncha. 
Irodaviy faoliyatning umumiy 
xususiyatlari. 
 

---

universitetning birinchi kursiga kirganda qanday mutaxassis bo‘lib chiqishini yaxshi 
biladi va shuning uchun barcha qiyinchiliklarga chidab o‘qishni davom ettira beradi. 
Umumiy irodaviy faoliyatni yoki alohida aktni amalga oshirishning muhim 
xususiyatlaridan biri amalga oshirilayotgan harakatlarning erkin ekanligini 
anglashdan iboratdir.
Odamning irodaviy harakati to‘la-to‘kis determinizmga, ya’ni sababiy 
bog‘lanish qonuniga bo‘ysunadi. SHu bilan birga irodaviy faoliyatning bevosita 
sabablari sharoitida irodaviy harakatlarni belgilab beradigan turli-tuman hayotiy 
sharoitlar bo‘lishi mumkin.
Odamning irodaviy faoliyati ob’ektiv jihatdan bog‘langandir. Irodaviy 
faoliyatning muhim xususiyatlaridan biri, irodaviy harakatlarni odam hamma vaqt 
shaxs sifatida amalga oshiradi. Xuddi mana shuning bilan bog‘liq ravishda irodaviy 
xarakatlar odam to‘la ravishda javob beradigan ish sifatida boshdan kechiriladi. 
Irodaviy faoliyat tufayli shaxs ko‘p jihatdan o‘zini ma’lum sharoitda anglaydi, o‘z 
hayot yo‘li va taqdirini o‘zi belgilashi mumkin.
Irodaning eng muhim xususiyati unda faoliyatni amalga oshirishning puxta 
o‘ylab chiqilgan rejaning mavjudligidir. Avvaldan rejalashtirilmagan xatti-
harakatlarni irodaviy harakat deb bo‘lmaydi. SHu bilan birga iroda avvaldan mavjud 
bo‘lmagan, lekin faoliyatni natijasiga erishishdan so‘ng hosil bo‘lishi mumkin 
bo‘lgan qoniqishga butun e’tiborini qaratishdan iboratdir.
Ko‘p hollarda iroda vaziyat yoki qiyinchilik ustidan g‘alaba qozonish emas, 
balki o‘z-o‘zini engish hamdir. Bu ayniqsa, muvozanatsiz, hissiy, qo‘zg‘aluvchan, 
sust kishilarga xos bo‘lib, o‘zlarining tabiiy xarakterologik xususiyatlari bilan 
kurashishga to‘g‘ri keladi.
Hech bir muammo irodaning ishtirokisiz hal etilmaydi. Inson kuchli irodasiz 
katta muvaffaqiyatga erisha olmaydi. Odamzod boshqa tirik mavjudotlardan 
o‘zining ongi va aqli bilangina emas, balki irodasining mavjudligi bilan ham ajralib 
turadi. 
Irodaviy ya’ni ixtiyoriy harakatlarning nerv 
– fiziologik asosida bosh miya katta yarim 
sharlari po‘stlog‘ining shartli reflekslar hosil 
qilishdan iborat bo‘lgan murakkab faoliyati yotadi. Irodaviy harakatlar har doim 
to‘la ongli harakatlar bo‘lgani uchun bosh miya po‘stlog‘ida yuzaga keladigan 
optimal qo‘zg‘alish manbalari bilan ham bog‘liq bo‘ladi. Bu haqda akademik 
I.P.Pavlov shunday deb yozgan edi: “Mening tasavvurimcha, ong ayni shu chog‘da 
xuddi shu sharoitning o‘zida ma’lum darajada optimal (har holda o‘rtacha bo‘lsa