15 м avzu ishlab chiqarish xarajatlari va foyda reja

Korxonaning doimiy, o‘zgaruvchi, umumiy va o‘rtacha xarajatlari

Ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori, dona 0 100 200 300 400 500	Korxona xarajatlari, ming so‘m			O’rtacha xarajatlar, so‘m
	Doimiy O’zgaruvchi Umumiy xarajatlar xarajatlar xarajatlar			Doimiy O’zgaruvchi xarajatlar xarajatlar			Umumiy xarajatlar 100000 2200 1700 1533 1475 1480
	100 100 100 100 100 100	0	100		100000	0
		120 220		1000 1200
		240	340		500	1200
		360 460		333 1200
		490	590		250	1225
		640 740		200 1280

600 100 810 910 167 1350 1517

Jadvaldan ko‘rinadiki, o‘rtacha doimiy xarajatlar mahsulot ishlab chiqarish hajmining o‘sishi bilan kamayib bormoqda. Bu ishlab chiqarish hajmining kengayishi bilan korxonaning doimiy xarajatlari mahsulotlarning tobora ko‘payib boruvchi miqdoriga taqsimlanib borishi natijasida ro‘y beradi. O’rtacha o‘zgaruvchi va o‘rtacha umumiy xarajatlar esa ishlab chiqarish hajmining o‘sishi bilan turlicha o‘zgaraishi mumkin. Bizning misolimizda o‘rtacha o‘zgaruvchi xarajatlar 100 dan 300 donagacha bir xilda bo‘lib, ishlab chiqarishning yanada kengayishi bilan ortib bormoqda. O’rtacha umumiy xarajatlar esa 400 donagacha miqdorda pasayib borib, undan yuqori miqdorlarda o‘smoqda. Jadvaldan ko‘rinadiki, o‘rtacha umumiy xarajatlarni o‘rtacha doimiy va o‘rtacha o‘zgaruvchi xarajatlarning yig‘indisi sifatida ham ifodalash mumkin:
ATC = AFC + AVC.
Bu o‘rtacha umumiy, doimiy va o‘zgaruvchi xarajatlarning egri chiziqlari quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi (5-chizma)³.

5-chizma. O’rtacha xarajatlarning egri chiziqlari.
Eng yuqori darajada foyda olishga erishish uchun tovar ishlab chiqarishning zarur miqdorini aniqlash lozim. Bunda iqtisodiy tahlil vositasi bo‘lib so‘nggi qo‘shilgan xarajat tushunchasi xizmat qiladi. So‘nggi qo‘shilgan xarajat (marginal costs) deb mahsulotning navbatdagi birligini ishlab chiqarish bilan bog‘liq qo‘shimcha xarajatlarga aytiladi:

МС

TC  Q

bu yerda: MC – so‘nggi qo‘shilgan xarajat; ∆TC – umumiy xarajatlarning o‘zgarishi; ∆Q– mahsulot miqdorining o‘zgarishi.

Qo‘shilgan xarajatlarni har bir navbatdagi qo‘shilgan mahsulot birligi uchun aniqlash mumkin. Tovar yoki xizmatlarning keyingi qo‘shilgan birligini ishlab chiqarishga to‘g‘ri keladigan xarajatlar o‘rtacha qo‘shilgan xarajatlar deyiladi⁴.

2-savol