2 I bob. Chiziqlar va vint sirtlari haqida umumiy ma'lumotla

(M2:l)
chiqarib
(I) 
ko’rsatilgan.
Val va teshiklarning tishlari va o’yiqlari orasidagi radius
bo’yicha joylashgan oraliq (zazor) ko’rsatilmaydi. Tasvirda
shlitsalarning sbeggacha bo’lgan qismini yani to’liq profili
shlitsalarning uzunligi (
ℓ
) ni albatta ko’rsatish kerak. Zaruriyat
bo’lganda shlitsalarning to’la uzunligi
(L) 
ni, sbegining uzunligi
(
ℓ
1
)ni, shuningdek yumaloqlash radiuslari
(R
) ni ko’rsatish mumkin.

---

---

16
Tog’ri

yonli o’rtacha
seriyadagi shlitsali birikmaning
o’lchamlari 3.5- jadvalda berilgan.
O’rtacha seriyadagi shlitsali birikmalarning o’lchamlari jadval 

Nominal 
o’lchaml 
b, 
mm 
hisobi 
D
1
, 
mm 
l, mm 
hisobi 
c, mm 
hisobi 
r,mm 
hisobi 
6x11x14
3
9,9
19
0,3
0,2
6x13x16
3,5
12
22
0,3
0,2
6x16x20
7
14,54
27
0,3
0,2
6x18x22
5
16,7
30
0,3
0,2
6x21x25
5
19,5
34
0,3
0,2
6x23x28
6
21,3
38
0,3
0,2
6x26x32
6
23,4
43
0,4
0,3
6x28x34
7
25,9
46
0,4
0,3
8x32x38
6
29,4
51
0,4
0,3
8x36x42
7
33,5
57
0,4
0,3
8x42x48
8
39,5
65
0,4
0,3
8x46x54
9
42,7
73
0,5
0,5
8x52x60
10
48,7
81
0,5
0,5
8x56x65
10
51,2
88
0,5
0,5
8x62x72
12
57,8
98
0,5
0,5
10x72x82
12
67,4
101
0,5
0,5
10x82x92
12
77,1
125
0,5
0,5
10x92x102
14
87,3
138
0,5
0,5
10x102x112
16
97,7
152
0,5
0,5
10x112x125
18
106,3
170
0,5
0,5
Jadvaldagi
D - 
tashqi diametr,
d 
- shlitsali teshikning
ichki diametri, d
1
- valdagi shlitsaning ichki diametri,
b 
- tish eni
, 
Z 
- tishlar soni,
c 
- faskaning o’lchami,
r 
- yumaloqlash radiusi.
Shponkali va shlitsali birikmalarga oid amaliy ish va
ko’rsatilgandek bajariladi. Bu ishga oid topshiriq variantlari
jadvallarga berilgan.

---

---

17
17

Payvand birikma 

Payvandlash bu detallarning ajralmaydigan birikmasi

bo’lib, metallarni eritish yo’li bilan birikish joyida payvand chok
hosil qilinadi.
Payvand birikmani eritib yoki bosim bilan payvandlab hosil
qilish
mumkin.
Eritib
payvandlashda
payvandlanadigan
detallarning chetlari erish chegarasi (zonasi)ga kiritilgan
material bilan eritiladi. Natijada mustahkam payvand chok hosil
qilinadi. Bosim bilan payvandlashdan oldin maxsus mashina
yordamida detalning payvand qilinadigan sirti qizdiriladi va
plastik
deformatsiyalanguncha
bosim
ostida
qisiladi.
Birikmalarning payvand choklari: uchma-uch burchakli tavr ustma-
ust ilintirib ulash choklariga bo’linadi. Payvand birikmaning turini
ko’rsatadigan harfiy belgidan keyin raqam qo’yiladi.

Raqam
chokning barcha o’ziga xos xususiyatlarini, masalan, chetining

qirralari (uchi) qiya qilib qirqilmasdan, yoki bir qirrasi qiya qilib
qirqilmasdan, ikki qirrasi qiya qilib qirqilib yoki ikki qirrasi ham
simmetrik ravishda ikki tomonlama qiya qilib qirqilib chok hosil
qilingan (payvand qilingan) ligini bildiradi. Chizmada payvandlab
ulanadigan choklarning belgilanish namunalari jadvalda,
asosiy shartli belgilarda qo’llanadigan yordamchi belgilar jadvalda
ko’rsatilgan.
Payvandlash
usullarini
shartli
belgilash
GOST

da
quyidagicha qabul qilingan :

---

---

18
A - 

avtomatik pay vandlash;
П - yarim avtomatik payvandlash;
K
T
- kontaktli nuqtali payvandlash;
Kp - kontaktli rolikli pay vandlash;
Э 
- elektr yoyi bilan payvandlash;
Г

- gaz bilan payvandlash; va hokazo.

Amaliyotda choklarni elektr bilan payvandlashdan ko’p
foydalaniladi. Shu sababli choklarni elektr bilan payvandlanganga
Э 
harfi qo’ymasa ham bo’ladi.
Payvand choklar uzluksiz va har yer-har yerdan bo’lishi mumkin;
ℓ
-
har yer - har yeridan payvandlangan chok qismining uzunligi, t-
payvand chokning qadami. Ikki tomonlama har yer-har yeridan
payvandlangan chok zanjirli yoki shaxmat tartibida joylashgan bo’lishi
mumkin.
Payvandlash usulidan qat’iy nazar chizmada payvand
chok ko’rinsa asosiy tutash chiziq bilan tasvirlanadi, payvand chok
ko
’
rinmasa
shtrix
chizig’i bilan
tasvirlanadi.
Ko’rinadigan
payvandlangan yakka nuqta asosiy tutash chiziq bilan
"+" 
belgisi
qo’yiladi; ko’rinmaydigan nuqta tasvirlanmaydi. Chok yoki yakka
nuqta tasviriga chiqarish chizig’i chizib uning oxiriga bir tomonlama
strelka qo’yiladi.
Belgisi bo’lmagan chok tokchasiz chiqarish chizig’i bilan
belgilanadi.
Chokning
shartli belgilari
chiqarish
chizig’ining
tokchasiga qo
’
yiladi. Bu shartli belgilar payvand

---

---

19
chokning yuz tomoniga ya’ni (ko’rinadigan chokka) chiqarish

chizig’i tokchasining ustiga, orqa tomoniga yani ko‘rinmaydigan
chokka esa tokchaning ostiga qo
’
yiladi.
Har bir standart chokning harf va sonli belgisi, uning
konstruktiv elementini to’liq aniqlab beradi. Agar bir xil choklar
bo’lsa, ular bir xil raqam bilan belgilanadi. Bu choklarning bittasini
chiqarish chizig’iga bir xil choklar soni va choklar raqami, uning
tokchasiga esa chokning shartli belgisi yoziladi.
Tasvirdagi boshqa shu xil choklarga chiqarish chizig’i
chizilib, tokcha yasaladi; chokning yuz tomoni ko’rinib turgan
bo’lsa tokcha ustiga, orqa tomoni ko’rinib turgan bo’lsa tokcha
ostiga chok raqami yoziladi.
GOST 2312-96

da har-xil tuzilishdagi standart va nostandart

choklar belgilangan. GOST 14806-96

bo’yicha alyuminni payvand

qilganda chok shakli va o’lchamlari: payvandlash yopik kontr
bo’yicha bajarilgan; T5-chetlari qiya qilib qirqilmagan tavirli
birikma (xoxlagan tomonni old tomon deb olish mumkin); PH3 -
himoya
gazida
qolda
elektrod
bilan
payvandlangan
(buni
ko’rsatmaslikka ruxsat beriladi); 6-chok kateti 6mm; payvandlangan
(payvand chokni erigan metall bilan to’ldirilgan). Uchastka uzunligi 50
mm; qadami 100 mm

bo’lib shaxmat tartibida payvandlangan.

Uchma-uch biriktirish choklaridan boshqa barcha standart
choklarning shartli belgilanishiga chok kateti o’lchami ko’rsatiladi.
Parchin mix va payvand birikmalar mavzusi bo’yicha bajariladigan

---

---

20
amaliy ishning payvand birikmaga oid qismi. Bu ishga oid

topshiriq variantlari jadvalda berilgan.