2-ma’ruza: she’r yodlash usullari. Badiiy o‘qish vositalari haqida umumiy ma’lumot. Matn ustida ishlash, unda ovoz, intonatsiya, urg‘U, pauza, talaffuz, temp, mimika kabi vositalardan foydalanish. Reja

Ilmiy adabiyotlarni mutolaa qilish qoidalari:
1. Mutolaa g‘oyat jiddiy va sermulohazali bo‘lishi kerak.
2. Ilmiy adabiyotlarni mutolaa qilishda:
- o‘qib chiqilgan matnni tahlil etish kerak;
- notanish atamalar va tushunchalar ma’nosini bilib olish lozim,
- o‘zingizga ahamiyatli bo‘lgan savollarga javob izlash zarur;
- axborotlarni markirovkalash – belgilar qo‘yish kerak.
3. Sizning ilmiy ishingizda asqotadigan joylarini: qiziqarli fikrlar, faktlar, raqamlar, har xil nuqtayi nazarlarni ko‘chirib olish lozim.
4. O‘qib chiqqandan keyin olingan axborotlarni ularga tanqidiy nuqtayi nazardan, shuningdek, sizning tadqiqotingiz uchun ahamiyatini hisobga olib yondashgan holda baholash.
Jamiyatimizda kitobxonlik masalasiga yondoshuv turli davrlarda turlicha bo‘lgan. Har bir davrning o‘z ehtiyojidan kelib chiqib, kitobxonlik darajasi belgilangan. Binobarin, har qanday davlatning kuch-qudrati o‘z fuqarolarining ongliligi bilan belgilanar ekan, bunda albatta kitobxonlik masalasiga alohida e’tibor berilgan. Bugungi kunda “Mutolaa madaniyati”, “Kitobxonlik madaniyati”, “O‘qish madaniyati” kabi atamalar bilan qo‘llanilib kelayotgan ijtimoiy hodisalar axborot olish madaniyatining tarkibiy qismlaridir.
“Mutolaa” so‘zi arabcha “o‘qish” degan ma’noga ega bo‘lsa-da, bugungi kunda u kitob o‘qishdan ko‘ra kengroq tushunchani anglatmoqda. A. Umarov fikricha: “Mutolaa” madaniyati ijtimoiy guruhlar, uyushmalar va alohida individlarning umumiy ma’lumot olishga yo‘naltirilgan jarayon, xulq-atvor va faoliyatlari mazmuni hamda tarkibiy tizimlarida yuz beruvchi o‘zgarishlar majmuini ifodalovchi bilimlar, me’yorlar, ijtimoiy hodisalar va boshqa atributlardir. Ayni chog‘da mutolaa madaniyatini ta’lim tizimlari orqali maxsus shakllantiradigan, ixtisoslashgan ma’lumotni inson hayoti davomida turli manbaalar - kitoblar (badiiy, ilmiy, o‘quv, qomusiy), ommaviy axborot vositalari (gazeta, jurnal, televideniya, radio va shu kabilar), zamonaviy axborot texnologiyalari (internet, elektron gazeta, jurnal, qo‘llanma va hokazolar), shuningdek, subyekt bilan bevosita muloqotga kirishuvchi shaxslar (oila a’zolari,...) orqali ega bo‘linadigan turli yo‘nalish va shakldagi umumiy ma’lumotdan farqlash lozim bo‘ladi». Professor E.Yo‘ldoshev «O‘qish madaniyati» tushunchasiga shunday ta’rif beradi: «O‘qish madaniyati - juda keng qamrovli tushuncha bo‘lib, kitobga qiziqish va uni sevish, adabiyot bilan kengroq tanishishni, kitob va u bilan ishlash haqidagi maxsus bilimlarga ega bo‘lishni, shuningdek, kitobdan to‘la ravishda foydalanishga yordam beruvchi ko‘nikma va malakaga ega bo‘lishni taqozo etadi».
Jumladan, axborot olish madaniyati badiiy adabiyotni to‘g‘ri tushunish, undan estetik zavq olish, shuningdek, ilmiy adabiyotlar, barcha turdagi resurslar bilan ishlash, ma’lumot-bibliografiya va barcha turdagi axborot materiallaridan o‘zini qiziqtirgan ma’lumotlarni qidirib topish, cheksiz axborot okimlari orasidan kerakli, muhim bo‘lgan ma’lumotlarni ola bilish, o‘z kasbiy malakalarini oshirishda foydalanish, axborot-kutubxona muassasasidan to‘g‘ri foydalanish yo‘llarini o‘rganish ham axborot olish madaniyati tushunchasi doirasiga kiradi. Axborot olish madaniyatini to‘liq egallagan shaxsga nisbatan esa kitobxon terminini qo‘llash o‘rinlidir.
Kitobxonlik haqida gap ketganda, olmon mutafakkiri Gyotening quyidagi fikrini keltirish joizdir: «Kitobxonlikka o‘rganish uchun qanchalik ko‘p vaqt sarf qilinishini odamlar tasavvur qilmaydilar, buning uchun men hayotimning 8oyilini bag‘ishladim, lekin hali ham o‘rgandim, deb ayta olmayman». Professor V.Asmus o‘zining «Kitobxonlik - mehnat va ijod» nomli maqolasida esa kitobxonlikka shunday ta’rif beradi: «Mutolaa vaqtida asar bir ko‘zadan ikkinchi ko‘zaga kuyilgan suv kabi kitobxon miyasiga quyilib qolmay, balki ijodkor kitobxon tomonidan qayta idrok etiladi». «Taraqqiy etgan xorijiy mamlakatlarda,- deb yozadi X.To‘xtaboyev,- kitobxonlik fan darajasiga ko‘tarilgan. Kitobxonlik kitobni targ‘ib qilishgina emas, balki kitob o‘qishni, o‘qiladigan kitobni tanlay olishni, mag‘zini chaqishni, ya’ni kitob yordamida o‘zini anglashni o‘rgatish hamdir».
«Axborot olish madaniyati» kontekstida uning tarbiyaga muhtoj elementlarini aniqlaymiz:
o‘qishga, axborot olishga mayl, havas, ishtiyoqni shakllantirish;
o‘qilgan kitob orqali fikrlash yo‘llarini o‘rgatish;
mavjud kitobxonlik malakalarini takomillashtirish.
Ta’lim o‘qitish, o‘qish, rivojlanish mujassam amalga oshiriladigan jarayondir. Axborot olish madaniyatini tarbiyalash ta’lim jarayonida amalga oshadi. Egallagan bilimlar o‘quvchilarni izchil shakllantirib borishni ta’minlaydi.
Badiiy o‘qishning asosiy vositalari. Tinglovchiga asarning g‘oyaviy mazmunini, muallifning hayot haqidagi fikr-mulohazalarini, qahramonlarning ichki hissiyotlarini yetkazish badiiy o‘qish oldiga qo‘yiladigan asosiy vazifadir. Shu maqsadda har bir talaba badiiy o‘qishning o‘ziga xos xususiyatlarini mukammal o‘rganishi kerak. Uni puxta o‘zlashtirgan kishining nutqi ravon, shirali bo‘lib, o‘z fikrini tinglovchilarga to‘g‘ri va izchil yetkaza oladi. To‘g‘ri, badiiy asarlarning hammasi ham bir xilda o‘qilavermaydi. Har qanday asarni badiiy o‘qish uning janr xususiyatlari va kompozision tuzilishiga ko‘ra belgilanadi. O‘qituvchi asarni badiiy o‘qisha kirishishdan oldin uning g‘oyaviy mazmunini, obrazlar tizimini va badiiy xususiyatlarini chuqur o‘rganishi lozim. She’riy asarlarni badiiy o‘qishning o‘ziga xos xususiyatlari o‘qiladigan asarning janri, ritmi, qofiyalanish tartibi va band qurilishiga bog‘liq.