2-mavzu: Ma’naviyat tushunchasi va uning mazmun-mohiyati. Reja
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
ivilizatsiya
– ma’lum bir tarixiy bosqichda insoniyatning madaniyat taraqqiyotida yaratgan, erishgan, qo‘lga kiritgan sifat jihatdan yangi, yuqori yutuqlari majmui. Sivilizatsiyaning madaniyatdan farqi shundaki, u o‘ziga xos bo‘lgan, o‘zgalardan tubdan farq qiladigan, ammo o‘z davri taraqqiyotida takrorlanmas iz qoldiradigan fan, madaniyat, texnika, ijtimoiy ong, ma’naviyat va boshqa sohalardagi yuqori ko‘rsatkich sanaladi. Uning xarakterli tomoni shundaki, u 1 Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo‘q. – T.: Sharq, 1998, 2-bet. o‘zidan oldingisini qabul qilmaydi, balki sifat jihatidan yangi, unga o‘xshamagan o‘zgarishlarni vujudga keltiruvchi jarayon hisoblanadi. Sivilizatsiya har bir xalqning yohud jamiyatning, tarixiy bosqichning o‘ziga xos tarixiy-madaniy rivojlanishi, shakllangan qadriyatlari, tafakkur taraqqiyoti hisoblanadi. Madaniyat, ma’naviy meros, sivilizatsiyalar yutug‘i jamiyat va inson ma’naviyatining rivojlanishida, ma’naviy barkamol avlodni voyaga yetkazishda katta ahamiyatga ega. Shuning uchun mustaqilikning dastlabki kunlaridanoq o‘tmishda toptalgan ma’naviy merosimizni tiklashga qat’iyan kirishildi. Qadriyat tushunchasi va uning jamiyat taraqqiyotidagi o‘rni. Kishilar ma’naviy olamining shakllanishi va taraqqiyoti, ularning ma’naviy boyishi uchun qadr- qimmatga ega bo‘lgan narsa – xodisalar ma’naviy qadriyatlar deyiladi. Ular inson faoliyati, mehnati, yaratuvchanligi, ijodkorligining mahsuli hisoblanadi. Masalan, rassom, shoir, faylasuf, fizik, olim san’at asarlari, ilmiy tadqiqotlar, olam haqidagi asarlarning mualliflari sifatida ma’naviy qadriyatlarni yaratuvchilardir. Bunday ijodiy jarayonda ulkan aqliy kuchlar sarflandi, tafakkurning eski andozalari bartaraf etiladi. Olimlarning fikrlari, shoirlarning qaynoq kechinmalari, ilmiy kashfiyotlar sirlari predmetli – moddiy tusga kirar ekan, ishlab chiqarishning boshqa sohalari ham bunga safarbar etiladi. Yaratilgan buyumlar oddiy emas, balki madaniyat predmetlari, ma’naviy ishlab chiqarish predmetlari, buyumlari sifatida yuzaga keladi. Ularda bilimning asoslari, insoniy munosabatlarning tajribalari gavdalanadi, bizning ongimizga go‘zallik, ezgulik, haqiqat to‘g‘risidagi tasavvurlarni olib kiradi. Ularning qadriyat kategoriyasi sifatida e’zozlanishining boisi ham ana shunda. Shunday qilib, ma’naviy qadriyatlar – kishilar ma’naviy faoliyati mahsuli, bilishning murakkab jarayoni natijasi o‘laroq, bilim, hayot, qarash, malakalar samarasidir. Qadriyatlar insoniyat tomonidan fan, texnika, axloq, odob, tafakkur, ishlab chiqarish va boshqa sohalarda qo‘lga kiritilgan yutuqlarda namoyon bo‘ladi. Qadriyatlar milliy, diniy, mintaqaviy va umuminsoniy qadriyatlarga bo‘linib, ular orasida doimiy o‘zaro munosabat mavjud. Ma’naviyat va mafkura bir-biri bilan mustahkam bog‘langandir. Ma’naviyat insonning ruhiyati, o‘z-o‘zini anglashi, yuksaklikka intilishidagi salohiyati bo‘lsa, mafkura ma’lum bir davlat, jamiyat, millat, sinf va ijtimoiy guruhlar huquqiy, falsafiy, badiiy, diniy g‘oya, nazariya va qarashlar tizimi hisoblanadi. Mafkuraning ma’naviyatda tutgan o‘rni shundaki, u inson, jamiyat, yoxud millat yoki guruhlarning intilishlari, ruhiyatlari va kayfiyatlarini o‘zida mujassamlashtiradi. Ma’naviyat singari mafkuraning davlat va jamiyat taraqqiyotidagi roli nihoyatda kattadir. Mafkura jamiyat taraqqiyotida quyidagi vazifalarni bajaradi: birinchidan, davlat rivojlanishining iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy va ma’naviy- ma’rifiy sohalaridagi vazifalarni o‘zida mujassamlashtiradi; ikkinchidan, bir davlat, bir mamlakat miqyosida barcha fuqarolarni, turli millat, elat, sinflar va ijtimoiy guruhlarni bir g‘oya va maqsad sari birlashtirishga xizmat qiladi; uchinchidan, davlat olib boradigan ichki va tashqi siyosat g‘oyalarini o‘zida mujassamlashtirib, uni fuqarolarga targ‘ib etadi; to‘rtinchidan, davlat doirasida yashayotgan fuqarolarni yaratuvchilik, bunyodkorlik, ijodkorlik faoliyatlarini faollashtiradi va ularni jamiyat maqsadlariga yo‘naltiradi; beshinchidan, xalqning orzu-umidlarini o‘zida ifoda ettiradi, jamiyatda mavjud bo‘lgan muammolarni hal qilish uchun butun jamiyat va fuqarolarni harakatga keltiradi; oltinchidan, mafkura jamiyatda ma’lum siyosiy, iqtisodiy va ma’naviy- ma’rifiy qarashlarni shakllantiradi. Mafkuraning jamiyat, millat, shaxs va fuqaro hayotidagi ana shunday roliga qaramay, mustaqillikning dastlabki yillarida respublikamizda umuman mafkuraga uning mohiyatini tushunganlar ham, tushunmaganlar ham qarshi kurash boshlab yuborgan edilar. Ya’ni, hech qanday mafkuraga ega bo‘lmagan, mafkuraviy bo‘shliqqa asoslangan, o‘z g‘oyasiga ega bo‘lmagan jamiyat qurish kabi qarashlarni ilgari sura boshladilar. Bu jarayon Birinchi Prezident Islom Karimov tomonidan 2001 yil 6 aprelda respublikamizning bir guruh jamoatchilik vakillari bilan uchrashuvida “Milliy istiqlol mafkurasi”ni yaratish vazifasini kun tartibiga qo‘yguncha davom etdi. “Mafkura har qanday jamiyat hayotida zarur. Mafkura bo‘lmasa odam, jamiyat, davlat o‘z yo‘lini yo‘qotishi mumkin. Ikkinchidan, qaerdaki mafkuraviy bo‘shliq vujudga kelsa, o‘sha yerda begona mafkura hukmronlik qilish tayin”,- deb ta’kidlagan edi. Buni har bir inson chuqur anglashi kerak. Negaki, jamiyat a’zolarining mustahkam va ravshan mafkurasi, g‘oyasi, maqsadi bo‘lmasa inqirozga yuz tutadi. Insoniyat tarixida davlat va jamiyatlar paydo bo‘libdiki, ular egizak holatda mafkuraviy qarashlar bilan mavjud bo‘lgan. Milliy mafkura, avvalambor, o‘zligimizni, muqaddas an’analarimizni anglash tuyg‘ularini jamiyatimiz oldiga qo‘yilgan oliy maqsad va vazifalarni qamrab olishi shart 1 . Milliy g‘oya birinchi navbatda yoshlarni vatanparvarlik, el-yurtga sadoqat ruhida tarbiyalash, ularning qalbiga insonparvarlik va odamiylik fazilatlarini payvand qilishdek olijanob ishlarda madadkor bo‘lishi zarur. Vatanimizning shonli o‘tmishi va buyuk kelajagini uzviy bog‘lab turishni o‘zimizni ulug‘ ajdodlarimiz boqiy merosining munosib vorislari deb his qilishi, shu bilan birga, jahon va zamonning umumbashariy yutuqlariga erishmoqqa yo‘l ochib beradigan va shu maqsadlarga muttasil da’vat qiladigan g‘oya bo‘lishi kerak. Mafkura – umummillatga, umumxalqqa, butun jamiyatga taalluqli ulkan g‘oyalar birligidir. Ammo uning ildizlari har bir insonning vijdonida, imonida, aql- idroki va tafakkurida. Shu bois, haqiqiy, hayotiy chuqur, insoniy mafkurasi bor xalq, mamlakat va jamiyat qudratlidir. Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|