2-mavzu. Mehnat va ish haqi hisobi Mavzu rejasi

Mehnatga haq to‘lashning ishbay-mukofot shakli - mehnatga ishbay asosida haq 
to‘lashning nisbatan ko‘p tarqalgan tizimidir. Ishbay-mukofot shaklida, to‘g‘ri ishbay 
baholardagi ish haqidan tashqari, qo‘shimcha ravishda o‘rnatilgan ko‘rsatkichlarni (ish 
sifati, shoshilinchliligi, mijozlar tomonidan asoslangan shikoyatlarning yo‘qligi va 
hokazo) bajarganligi yoki oshirib bajarganligi uchun mukofot hisoblanadi. Mukofotlar 
ishbay ish haqi bo‘yicha haqiqatda ishlab berilgan vaqt uchun hisoblanadi. 
Ishchilar mehnatiga haq to‘lashning ishbay-progressiv shakli - o‘rnatilgan 
boshlang‘ich me’yor (negiz)lar chegarasida to‘g‘ri ishbay narxlarida, bu me’yordan 
ortiqchasi - oshirilgan narxlarda amalga oshiriladi. Ishbay baholarning oshishi, har bir 
holatda maxsus shkala bo‘yicha aniqlanadi. Masalan, boshlang‘ich me’yorni 1% dan 10 % 
gacha ortig‘i bilan bajarganda ishbay baho 30% ga oshadi, 10 dan 30% gacha - 50% ga 
oshadi va hokazo. Bu tizim bo‘yicha qo‘shimcha haqlar har xil usullar bilan belgilanadi. 
Quyidagi usullar nisbatan universal bo‘lib hisoblanadi: 
- ish haqining, butun bajarilgan ish hajmi uchun to‘g‘ri baholarda hisoblangan qismini 
aniqlash; 
- olingan kattalik ishlab chiqarish me’yorini oshirib bajarish foiziga va ishbay 
narxning oshish koeffitsientiga (koeffitsient amaldagi progressiv to‘lov shkalalaridan 
olinadi) ko‘paytiriladi. 
Mehnatga haq to‘lashning bilvosita shakli- ayrim ishlar turi bo‘yicha eng kam ish 
haqi miqdorlari Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadi. Chunonchi, Vazirlar 
Mahkamasining 08.01.2007 y.dagi 8-son qarori bilan: 
- fan, adabiyot va san’at asarlari nashr etilganligi uchun mualliflik haqining eng kam 
stavkalari; 
- ommaviy ijro etish uchun dramatik, musiqali va musiqali-dramatik adabiy asarlar 
yaratish bo‘yicha buyurtmalarni bajarganlik uchun, haykaltaroshlik asarlari, tasviriy san’at 
asarlari yaratganlik, badiiy loyihalashtirish va konstruksiyalash uchun mualliflik haqining 
eng kam stavkalari, shuningdek ushbu haq Davlat byudjeti mablag‘lari hisobiga 
to‘langanda uning eng yuqori stavkalari; 
- dramatik, musiqali va musiqali-dramatik asarlarni sahnalashtirganlik uchun haq 
to‘lashning eng kam stavkalari hamda ushbu haq Davlat byudjeti mablag‘lari hisobidan 
to‘langanda uning eng yuqori stavkalari; 
- O‘zbekiston Milliy axborot agentligi kanallari orqali, televidenie va radioda 
beriladigan materiallar uchun haq to‘lashning eng kam stavkalari; 
- kinofilmlar uchun adabiy ssenariylar, original musiqa va qo‘shiqlar matnlarini 
yaratganlik uchun mualliflik haqining eng kam stavkalari; 
- kinofilmlar uchun maslahatlar berish bo‘yicha mutaxassislar mehnatiga haq 
to‘lashning eng kam stavkalari; 
- kinofilmlar postanovkasi uchun ularning badiiy darajasiga ko‘ra suratga olish 
guruhlarining ijodiy xodimlariga postanovka qilganlik haqining eng kam stavkalari 
tasdiqlandi va 2007 yilning 1 fevralidan amalga kiritildi. 
Mualliflik haqini va boshqa haq to‘lash turlarini belgilangan eng kam miqdorlardan 
kam to‘lashga yo‘l qo‘yilmaydi (yuqoridagi Qarorning 2-bandi). 
Mehnatga haq to‘lashning bilvosita shakli, odatda, yordamchi ishlarni bajaruvchi 
ishchilar mehnatiga haq to‘lash uchun qo‘llaniladi: texnologik uskunalarni sozlovchilar, 
ta’mirlovchi chilangarlar, ustalar va boshqa yordamchi ishchilar yordamchilari, faoliyat 
natijalari asosiy ishchilar ishlab chiqarish unumdorligiga ta’sir etuvchilar.