2-mavzu: Menejmentning rivojlanish tarixi va hozirgi xolati

8. Jarayon, xolatiy va tizimli yo’nalish. 
Ma’muriy maktab tarafdorlari jarayon yo’nalishi to’g’risida fikr yuritib menejer 
funktsiyalarini ko’rsatib bergan edilar. Ular bu funktsiyalarni bir-biriga bog’liq emas deb 
hisobladilar. Jarayon yo’nalishi esa bu funktsiyalarni bir-biriga bog’liq ekanligini ta’kidlaydi. 
Boshqaruv bir jarayon sifatida ko’rib chiqiladi. SHu sababli maqsadlarga erishish - bir-
biriga bog’liq bo’lgan uzluksiz harakatlardan iboratdir. Bu harakatlar har biri jarayon bo’lib, 
tashkilot muvaffaqiyati uchun juda muhimdir. Ularni boshqaruv funktsiyalari deb aytiladi. Anri 
Fayolь birinchilardan bo’lib boshqaruvni oldindan belgilash va rejalashtirish, tashkil etish, 
foydalanish, muvofiqlashtirish va nazorat qilishdan iborat ekanligini ta’kidladi. 

---

Hozirgi vaqtda adabiyotlarda boshqaruvning quyidagi funktsiyalari mavjudligi ko’rsatiladi: 
rejalashtirish, tashkil etish, buyruq berish, rag’bat berish, rahbarlik qilish, muvofiqlashtirish, 
nazorat qilish, kommunikatsiya, tadqiqotlar o’tkazish, baholash, qaror qabul qilish, xodimlarni 
to’plash va tanlash, muloqotlar olib borish va bitimlar tuzish. 
Tashkilotlarni boshqarish jarayonida turli xolatlar yuzaga keladi. Xolatiy yo’nalish fanni 
aniq xolatlar va sharoitlarga moslashtirishni nazarda tutadi. Ayni vaqtda yuzaga kelgan xolat va 
undan samarali tarzda foydalanish tashkilot samarasiga katta ta’sir ko’rsatadi. Rahbarlar har bir 
xolatga mos ravishda harakat qilishlari lozim. XX-asrning 20-yillarida Meri Parker Follett 
«Xolat qonuni» to’g’risida gapirib o’tgan edi. U turli xolatlar turli bilimlarni talab qilishini 
ta’kidlagan edi. 
Boshqaruvda samarali yo’nalish ham mavjud. Tizim - bir-biriga bog’liq bo’lgan bir 
butunlikdir. Har bir qism bu bir butunlikga ta’sir ko’rsatadi. Rahbar nafaqat o’z vazifasi 
doirasida o’ylashi, balki boshqa bo’limlar vazifalari to’g’risida ham fikr yuritishi, u qabul 
qilayotgan qarorlar boshqa bo’limlar faoliyatiga ham samarali ta’sir ko’rsatishini bilishi lozim.