2-modul: Metallar strukturasi. Rеja

 
Mexanikaviy aralashma 
toza metallar kristallaridan tashkil topgan bo‘lishi 
mumkin. Suyuq eritma fazalar aralashmasi
evtektika
deyiladi. Qattiq eritma 
fazalar aralashmasi 
evtektoid
deyiladi. Qotishmalar xossalari elementar 
zarralarning fazada joylashishiga, kimyoviy tarkibiga, kristallarning o‘lcham va 
formalariga bog‘liq. 
Metall 
va 
qotishmalarning 
qurilish-tuzilish 
«mayda-chuydalarini» 
struktura 
tushunchasi ifodalaydi. Nozik, mikro va makrostrukturalar mavjud. 
Bular struktura tashkil etuvchillarini o‘lchamlariga bog‘liq. Material strukturasi 
quyidagi usullar bilan tekshiriladi-o‘rganiladi: elektronografik, rentgenospektral, 
rentgenografik, mikraskopik, makraskopik va h.k. 
Makraskopik o‘rganishda metall va qotishmalarni qurilishi qurollanmagan 
ko‘z bilan yoki ozgina kattalashtirib «lupa» vositasida o‘rganiladi. 
O‘rganilayotgan yuza oldindan tayyorlanadi: jilvirlanadi va maxsus 
reaktivda xurushlanadi («trovlenie»). 
Har xil usullarda (quyma, bog‘langan, shtamplangan, jo‘valangan) olingan 
zagatovkalarni nuqsonlari va ularni yo‘q qilish usullari aniqlanadi.
Makro o‘rganishda quyidagilar o‘rganiladi: sinma («izlom») ko‘rinishi 
(plastik, mo‘rt), quyma metall zarrachalarining kattaligi formasi va joylashishi; 
metallarning buzuvchi nuqsonlarni (kirishish bo‘shlig‘i, gaz g‘ovaklari, darzlar, 

---

rakovinalar) metallning kimyoviy bir xil emasligi (kristallanish, termik ishlash, 
kimyoviy termik ishlash davrida); deformatsiyalangan metallning tolalari. 
Qattiq 
jismlarni 
atom-kristallik 
qurilishlarini 
o‘rganish 
uchun 
rengenografik
usul qo‘llaniladi. Bu usul bilan kimyoviy tarkib bilan struktura va 
jism 
xossalari 
orasidagi 
bog‘liqlikni, 
mikrokuchlanishlarni, 
nuqsonlar 
yig‘ilishlarini, dislokatsiyalar zichligini aniqlash mumkin.