2022 ibn sinoning falsafiy qarashlari abdumo‘min Jumayev Abulfayz o‘g‘li

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences 
 
VOLUME 2 | ISSUE 10 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor
 
 SJIF 2022: 5.947 
Advanced Sciences Index Factor 
 ASI Factor = 1.7 
109 
w
www.oriens.uz
October
2022
 
yotishlar olimning salomatligiga jiddiy ta’sir etdi. U qulanj (kolit) kasalligiga 
chalinadi. Alouddavlaning Hamadonga yurishi vaqtida Ibn Sino qattiq betobligiga 
qaramay, u bilan birga safarga chiqadi. Yo’lda dardi qo’zg’ab olimning tamomila 
madori quriydi va oqibatda u shu darddan 1037 yilda Hamadonda 57 (hijriy 58) 
yoshida vafot etadi. Alloma Hamadonda dafn etiladi. Uning qabri ustiga 1952 yil 
maqbara qurilgan (me’mori X. Sayxun). Maqbara Ibn Sinoga bag’ishlangan muzey 
xonalarini ham o’z ichiga olgan. Buyuk vatandoshimiz Abu Ali Ibn Sino o’zining 
qisqa umri davomida jahon fani va madaniyatida o’chmas iz qoldirdi. Allomaning 
ilmiy merosi. Jahon fani tarixida Ibn Sino qomusiy olim sifatida tan olingan, chunki u 
o’z davridagi mavjud fanlarning qariyb barchasi bilan shug’ullangan va ularga oid 
asarlar yozgan. Alloma asarlarini o’sha davrda Yaqin va O’rta Sharqning ilmiy tili 
bo’lgan arab tilida, ba’zilari fors tilida yozgan. Turli manbalarda uning 450 dan ortiq 
asar yozganligi qayd etilgan bo’lsa ham, zamonlar o’tishi bilan ularning ko’pi 
yo’qalib ketganva bizgacha ularning 242 tasi yetib kelgan, shulardan 80 tasi falsafa, 
ilahiyot va tasavvufga tegishli 43 tasi tabobatga oid, 19 tasi mantiqqa, 26 tasi 
ruhshunoslikka, 23 tasi tibiyat ilmiga, 7 tasi falakiyotga, 1 tasi riyoziyotga, 1 tasi 
musiqaga, 2 tasi kimyoga, 9 tasi odob ilmiga, 4 tasi adabiyotga va 8 tasi boshqa 
olimlar bilan bo’lgan ilmy yozishmalarga bag’ishlangan. Allomaning asarlari keyingi 
avlodlarga boy meros bo’lib qoldi. Ibn Sinoning ilmiy merosini shartli ravishda 4 
qismga, ya’ni falsafiy, tabiiy, adabiy va tibbiy sohalarga bo’lish mumkin. U falsafa 
va tibbiyotga ko’proq qiziqqan. Ma’lumki, Ibn Sino ham boshqa mutafakkirlar kabi 
o’zining ta’lim- tarbiyaga oid qarashlarini ijtimoiy-falsafiy qarashlari bilan bog’liq 
holda ifodalagan, maxsus risolalarda talqin etgan. Shuningdek, fanlarni tasnif etadi. 
Bunda u birinchi o’ringa tibbiyot fanlarini qo’yadi. Falsafani esa ikki guruhga, ya’ni 
nazariy va amaliy guruhlarga bo’ladi. Nazariy guruh kishilarni o’zidan tashqaridagi 
borliq holati haqidagi bilimlarni egallashga yo’llasa, amaliy qism bizga bu dunyoda 
nimalar qilishimiz kerakligini o’rgatadi deydi. U birinchi guruhga etika, iqtisod, 
siyosatni kiritadi. Ikkinchi guruhga fizika, matematika, metafizika, dunyo 
qonuniyatlarini o’rganuvchi barcha fanlarni kiritadi. Ibn Sino «Avisenna» sifatida 
G’arbda mashhur bo’lgan uning tibbiy merosi, xususan, “Tib qonunlari” bo’lsa, 
“Shayx ar-rais” (“Donishmandlar sardori, allomalar boshlig’i”) nomli asari buyuk 
faylasufligiga ishoradir. Tibbiyotga oid asarlari. Ibn Sinoning tibbiyot- ning umumiy 
nazariy va amaliy masalalariga bag’ishlangan eng yirik asari “Tib qonunlari” bo’lib u 
asar 5 katta kitobdan iborat bo’lib (1956-62 yillarda Toshkentda rus va o’zbek tillarda 
to’la nashr etilgan). Ularning har biri ma’lum sohani izchil va har tomonlama yoritib 
beradi. 1- kitobda tibbiyotning nazariy asoslari, uning predmeti va vazifalari, 

---