21. Yadroning tuzilishi. Yadro zaryadi va atom tartib raqami

32.Sun'iy radioaktivlik hodisasi. Radioaktivlik tabiiy sharoitda ro‘y berib qolmay, sun’iy yo‘l bilan ham hosil kilish mumkin. Ammo ikkala radioaktivlik orasida farq yo‘q. Radioaktivlik qonunlari radioaktiv izotopning qanday olinishiga bog‘liq emas. Radioaktivlik yadroning ichki xususiyati bo‘lib, har bir yadro o‘ziga xos yemirilish turi, intensivligiga ega. Radioaktivlik xususiyati tashqi ta’sirlarga (temperatura, bosim, elektr yoki magnit maydon) bog‘liq emas. Ko‘pgina radioaktiv yadrolar nishon yadroni turli tezlashtirilgan zarralar bilan bombardimon qilishlik bilan hosil qilinadi. Vaqt birligida yemirilayotgan (dN) radioaktiv yadrolarning soni shu radioaktiv yadrolarning umumiy soni N ga proporsional. Masalan, dt vaqt oralig‘ida dN ga kamayayotgan bo‘lsa, -dN=Ndt bo‘ladi. Bu yerda  - radioaktiv yemirilish doimiysi, o‘lchami [c^-1], vaqt birligida yemirilishlar soni, nisbiy kamayish tezligini ifodalaydi. Manfiy ishora vaqt o‘tishi bilan radioaktiv yadrolar soning kamayishini ko‘rsatadi. (1) tenglamani yechish uchun quyidagicha yozamiz:
integrallasak N=N₀e^-t (2)
(2) formula radioaktiv yemirilish qonuni deyiladi.

33.Yadrolarning gamma nurlanishi. Ichki konversiya hodisasi va konversion elektronlar. Gamma-nurlanishda yadroda massa soni, zaryadi o‘zgarmaydi, faqat energiya o‘zgarishi ro‘y beradi. Gamma-nurlanish yadroning uyg‘ongan holatidan holatlar energiyalarining ayirmasiga teng bo‘lgan diskret energiyali nurlanishlardir. Gamma-nur tinch holat massasi nol, zaryadsiz, spini I=1 ga teng bo‘lgan qisqa elektromagnit to‘lqini kvantidir. Gamma-nurlanish yadro ichida ro‘y beradi, chunki alohida nuklon gamma nurlamaydi (yutmaydi), beta-yemirilish nuklonlarga xos bo‘lsa, gamma-nurlanish yadroga xos jarayondir.
Gamma-nur (alfa, beta-yemirilishlardan so‘ng), yadro reaksiyalaridan keyin vujudga keladi, yemirilishlardan keyin energiyasi 10 keV-5 MeV gacha reaksiyalardan keyin esa ~20 MeV gacha yetishi mumkin. Gamma-nurlanish yadrodagi nuklonlarning yadro elektromagnit maydoni bilan ta’sirlashuviga ko‘ra vujudga keladi. Yadro o‘z energiyasini gamma-nurlashdan tashqari yana bir yo‘li konversion elektronlar chiqarishidir. Bunda uyg‘ongan yadro o‘z energiyasini qobiq elektronlariga beradi, natijada elektron chiqib ketadi, bu elektronga konversion elektron deyiladi. Ichki konversiya jarayoni gamma-nurlanish bilan raqobatlashadi. Konversion elektronlar energiyasi -spektr energiyasidan farqli ravishda monoxromatik bo‘ladi. Yadro uyg‘onish energiyasi konversion elektron kinetik energiyasi (T_e) va elektronning atom qobig‘i ionizasiya energiyasiga (I) sarf bo‘ladi. Konversiya virtual fotonlar bilan amalga oshadi. Konversiya hodisasini kuzatish uchun to‘la ionlashgan atom bo‘lishi kerak, bu xil tajribalar o‘tkazilgan emas. Konversiya spektri atom qobiq energiyalari farqiga ko‘ra to‘g‘ri keluvchi bir necha monoxromatik spektrlardan iborat bo‘ladi (2-rasm).
Konversiya elektronlari yadrodan -chiqsa yoki chiqmasa ham kuzatila beradi. Ichki konversiya jarayoni albatta, xarakteristik rentgen nurlanishi yoki Oje elektronlarining chiqishi bilan kuzatiladi.