21. Yadroning tuzilishi. Yadro zaryadi va atom tartib raqami

37.Kompton effekti. Elektron-pozitron juftligining hosil bo'lishi.
Gamma-foton muhitdan o‘tishda fotoelektronlar chiqarishdan tashqari, atom elektronlari bilan to‘qnashib, natijada elektronni chiqarib bir qism energiya va impulsini elektronga berishi, gamma-foton o‘z energiya va yo‘nalishini o‘zgartirib sochilishi mumkin. Gamma-fotonlarning bunday elektronlardan energiya va yo‘nalishini o‘zgartirib sochilishiga kompton sochilish deb ataladi. Fotoeffekt kesimining gamma-kvant energiyasiga teskari mutanosib ravishda o‘zgarib borsa, kompton effekti gamma-kvant energiyasi ortishi bilan oshib boradi. Birinchi marta 1923-yilda u sochilishni kompton rentgen nurlarining turli moddalardan sochilishini to‘la o‘rganib quyidagicha xulosalar chiqardi.

1. 
   Sochilgan rentgen nurlarining tarkibida boshlang‘ich ₀ to‘lqin uzunlikli nurlardan tashqari '>₀ to‘lqin uzunlikka ega bo‘lgan nurlar ham uchraydi.
   
2. 
   Sochilish burchagi  ning ortishi bilan ='–₀ farq ortib boradi.
   
3. 
   Sochilish burchagi  ning ma’lum bir qiymatida ()_ sochilayotgan rentgen nurining boshlangich to‘lqin uzunligi ₀ ga bog‘liq bo‘lmay qoladi va ()_ hamma sochuvchi jismlar uchun bir xil bo‘ladi.
   

Kompton sochilishni klassik to‘lqin nazariyasi asosida tushuntirib berish mumkin emas.

Gamma-kvant energiyasi E_>2m_ec² bo‘lganda fotoeffekt va Kompton effektlari bilan bir katorda elektron-pozitron jufti ham hosil bo‘ladi. Elektron-pozitron jufti yadroning elektr maydonida yuz beradi va bu jarayon vaqtida yadroga tepki energiya ko‘rinishida energiya beriladi. Elektron-pozitronning tinch holatdagi massasiga to‘g‘ri keluvchi energiya 2m_ec²=1,02 MeV. Shuning uchun, gamma-kvant energiyasi 1,02 MeV dan katta bo‘lgandagina elektron-pozitron jufti hosil bo‘lishi mumkin. Elektron-pozitron juftining hosil bo‘lishida yadro olgan tepki energiyasi juda kichik bo‘lgani uchun E_2m_ec² dan boshlab elektron-pozitron jufti hosil bo‘lishi mumkin.