3 – Laboratoriya Ishi «havoning adiabata ko‘rsatkichini aniqlash»

POLITROPIK JARAYONDA tizimning issiqlik Sig‘imi o‘zgarmasdir.

Jarayon tenglamasi quyidagicha yoziladi:

pⁿ = const
bu erda n – shu jarayon uchun o‘zgarmas bo‘lib, politropik ko‘rsatgich deyiladi.

3.5-rasm
O‘z-o‘zidan ma’lumki n ga turli qiymatlar berib, yuqorida o‘rganilgan jarayonlarning matematik tenglamalarini keltirib chiqarish mumkin (3.5-rasm).

3. TAJRIBA DASTGOHINING TUZILISHI
Tajriba dastgohining tuzilishi quyidagicha (3.6-rasm): asosiy qism shisha idish 1 dan iborat bo‘lib, tashqi muhit bilan jo‘mrak 2 orqali bog‘lanadi. Jo‘mrak 3 orqali esa kompressor 4 bilan ulangan. SHisha idishdagi bosim U-simon suv manometri 5 bilan o‘lchanadi.



3.6-rasm


4. TAJRIBANI O‘TKAZISH TARTIBI

1. 
   Jadvalni tayyorlang.
   
2. 
   Jo‘mrak 2 yopiqligiga ishonch hosil qilgach, jo‘mrak 3 orqali kompressor yordamida shisha idishga qiymati 200…400 mm suv ustuniga teng bo‘lgan bosimda havo yuboriladi. Belgilangan bosim hosil qilingach, jo‘mrak 3 yopiladi. Kompressor havoni siqib haydaganda xavo harorati ozgina ko‘tariladi. SHu sababdan 5…7 daqiqa kutsak, shisha idishdagi havo harorati xona harorati T₁ bilan tenglashadi. Bu hodisa issiqlik muvozanati deyiladi.
   
3. 
   U-simon manometrdan sathlar farqi h₁ yozib olinadi.
   
4. 
   Jo‘mrak 2 ni shunchalik qisqa vaqtda (taxminan 2 soniya) ochamizki, bunda U-simon manometr sathlari tenglashgan hamon yana yopish kerak. Idish ichida R₁ atmosfera bosimi hosil bo‘ldi. Tajribaning eng nozik tomoni ham shundaki, agar talaba bu jo‘mrakni o‘z vaqtida yopa olmasa, tajriba natijasi hatolik bilan chiqadi. Biz jo‘mrak 2 ochish orqali gazga (havoga) adiabatik kengayish sharoitini yaratdik. (Albatta bu shartli, chunki havo idishdan chiqar ekan, albatta idish devorlariga va jo‘mrakka ishqalanadi). Gaz adiabatik kengayish natijasida soviydi, harorati T₂ bo‘ladi. Umuman olganda tizim ikkinchi holatga ega bo‘ladi.
   
5. 
   Idishdagi sovugan gaz-havo idish devorlari orqali issiqlik olib, xona haroratigacha isiydi. Buning natijasida berk idishda bosim ko‘tarilib R₃ ga to‘g‘ri keluvchi h₃ sathlar farqini olamiz. Tizim uchinchi holatga ega bo‘ladi.
   
6. 
   Tajribani bosim qiymati h₁ ning uch xil kattaliklarida o‘tkazing.