3 amaliy dars. Shaharlarda avtotransport vositalaridan foydalanish ko‘rsatkichlari

Rk=G_a f cosα.
Izoh: Bunda: Rk – Tebranish qarshilik kuchi, Ga – Avtomobil og‘irlik kuchi, α (alfa) – ko‘tarilish burchagi, f – tebranish qarshilik koeffitsienti.
Balandlikka ko‘tarilayotgan avtomobil og‘irlik kuchini ikkita tashkil etuvchiga ajratish mumkin (yo‘lga parallel yo‘nalgan Ga*sinα va yo‘lga perpendikulyar yo‘nalgan Ga*cos α).
Ga*sinα kuchini balandlikka ko‘tarilish qarshilik kuchi deyiladi. Qattiq qoplamali avtomobil yo‘llarida ko‘tarilish burchagi uncha katta bo‘lmaydi.
Nishablikda harakatlanishda Rn kuchi teskari yo‘nalishga yo‘nalgan va harakatlanuvchi kuch sifatida ta’sir qiladi. Burchak va nishablik ko‘tarilishida musbat, pastga tushishda esa manfiy hisoblanadi.
Hozirgi avtomobil yo‘llarida doimiy nishablikka ega bo‘lgan, aniq farq qiladigan yo‘l qismlari yo‘q. Ularning bo‘ylama profillari silliq o‘tishlardan iborat. Bunday yo‘llarda avtomobil harakatlanish jarayonida Rn kuchi va yo‘l nishabligi doimo o‘zgarib turadi.
Notekisliklar qarshiligi. Biror-bir yo‘l qoplamasi absolyut tekis bo‘lmasligi, hatto yangi qo‘rilgan sement-beton yoki asfaltbeton qoplamalardagi notekisliklari g‘ildirakni aylanishiga qarshilik etuvchi kuchlarga notekisliklar qarshiligi deb aytiladi.Yo‘ldan foydalanish jarayonida notekisliklar ko‘payadi, bu o‘z navbatida avtomobillar tezligini kamayishiga, agregat va qismlar ish muddatini qisqarishi va yonilg‘i sarfini oshishiga olib keladi. Notekisliklar avtomobil harakatlanishiga qo‘shimcha qarshilik tug‘diradi.
G‘ildirak chuqurga tushganida u chuqur tubiga urilib yuqoriga irg‘itiladi. G‘ildirak kuchli urilganida u yo‘l yuzasidan uzilib yana uril va so‘nuvchi tebranishni hosil qiladi. Urilish paytida vujudga keladigan kuch ta’sirida shina qo‘shimcha deformatsiyaga uchraydi. Avtomobilning bunday notekis yo‘lda harakatlanishi natijasida g‘ildirakning uzluksiz urilishi va kuzovning tebranishini vujudga keltiradi hamda shina va osma detallarida, ayrim hollarda ancha miqdorga etadigan qo‘shimcha energiya yo‘qotiladi.
Havo qarshiligi. Avtomobil harakatlanganda unga qarshi havo ta’sir ko‘rsatishiga havo qarshiligi deyiladi.
Havo qarshiliklari quyidagilardan iborat bo‘ladi:

• 
  peshoyna qarshiligi;
  
• 
  avtomobilning oldingi va orqa yuzalariga har xil bosimning vujudga kelishi natijasidagi qarshilik (havo umumiy qarshiligining 55-60% ga yaqini);
  
• 
  chiqib turgan qismlari hosil qiladigan qarshilik;
  
• 
  ko‘zgu qanotlar;
  
• 
  eshik dastalari;
  
• 
  dekorativ elementlar va boshqalar (12-18%);
  
• 
  radiator va yopqich osti bo‘shliqlar ko‘rsatadigan qarshilik (10-15%);
  
• 
  tashqi yuzalarning havo qatlami bilan ishqalanishi (8-10%);
  
• 
  avtomobilning osti va usti bosimlari farqidan kelib chiqadigan qarshilik (5-8%).
  

Havo qarshilik kuchi avtomobilning harakatlanish tezligiga bog‘liq bo‘ladi. Harakatlanish tezligi oshganda bu kuch ko‘payadi. Yuqori tezliklarda havoning qarshilik kuchini engish uchun dvigatel ishlagan energiyaning katta qismi sarflanadi.
Havo qarshilik kuchi kuzov formasiga bog‘liq bo‘ladi. Shuning uchun engil avtomobillar havoning silliq o‘tish shakliga formasiga ega. Yuk avtomobillari engil avtomobilga ko‘ra ancha past tezlikda harakatlanganligi sababli unda havoning silliq o‘tishi yomon bo‘ladi. Tirkama taqib ishlatganda havo qarshilik kuchi ancha oshadi. Bu asosan avtomobil va tirkama orasida havo oqimining girdobi va tashqi ishqalanish yuzasining oshishidan vujudga keladi. Yakka avtomobilga nisbatan har bir tirkama qo‘llash o‘rtacha havo qarshiligini 25%ga oshiradi.
Inersiya kuchi. Avtomobilning harakatlanishiga yo‘l qarshilik kuchi, havo qarshiligidan tashqari, inersiya kuchi ham ta’sir qiladi. Avtomobil ma’lum bir tezlikka erishish uchun har qanday kuchlarni, shu jumladan inersiya kuchini engishi kerak bo‘ladi. Avtomobilning massasi qancha ko‘p bo‘lsa, uning inersiya kuchi miqdori ham shuncha ko‘p bo‘ladi.