3-mavzu. Kasbiy ma’naviyatning o’ziga xos prinsiplari reja: Madaniyat va uning kasbiy faoliyatga ta’siri

 

1. Madaniyat va uning kasbiy faoliyatga ta’siri 

 

Biz oldimizga qo’ygan yuksak maqsadlarni, barcha orzu-niyatlarimizni amalga oshirishda 

avvalambor  milliy  va  umuminsoniy  qadriyatlar  ruhida  tarbiya  topgan,  mamlakatimizni 

modernizatsiya  qilish  va  zamonaviy  demokratik  jamiyat  qurish  yo’lidagi  keng  ko’lamli  va 

murakkab  vazifalarni  hal  etishga  qodir  bo’lgan  yangi  kadrlarni  tayyorlash  masalasini  muhim 

prinsipial  va  hal  qiluvchi  darajaga  ko’targanimiz  hammamizga  yaxshi  ayon,  deganda  har  bir 

sohada 

mehnat 

qilayotgan 

yoshlarning 

kasbiy 

madaniyat 

darajasini 

ko’tarishni 

nazarda tutgan. 

Bugungi kunda “eng yomon narsa – bu odamning oyog’i yerdan uzilishidir. Agarda kim 

qayerda tug’ilgani, kimning farzandi ekanini, qaysi zamin, qaysi tuproqning suvini ichib, tuzini 

totganini  esdan  chiqarsa,  bilingki,  u  o’zini  butunlay  yo’qotgan  bo’ladi.  Bunday  odamning 

kelajagi  bo’lmaydi”.  Shunday  ekan,  madaniyat,  xulq-atvor  va  ruhiyat  odamzodni  kimning  va 

qaysi elning farzandi ekanligini, kimga va nima uchun xizmat qilishi kerakligini doimiy ravishda 

anglatib turuvchi eng muhim tarbiyaviy omil hisoblanadi. 

“Kasbiy  madaniyat”  tushunchasini  tahlil  qilish  uchun,  birinchi  navbatda,  “kasb”, 

“madaniyat”,  “faoliyat”  kabi  tushunchalarni  ko’rib  chiqish  maqsadga  muvofiqdir.  Ushbu 

tushunchalar  orasida  “madaniyat”  tushunchasi  muhim  o’rin  tutadi.  Chunki  madaniyat  ulkan 

hodisotlar  olamini  qamrab  olgan  va  mavhumotning  yuksak  darajasidagi  eng  umumiy  falsafiy-

ijtimoiy  tushunchalardan  biri  hamda  madaniyat  nazariyasi  tahlilini  to’g’ri  yo’naltira  olishi 

ijtimoiy  jarayonlarga  xolis  baho  berishga  yaqinlashishni  va  ijtimoiy  hodisalarga  munosib  ta’sir 

ko’rsatish yo’llarini topishni anglatadi. 

“Kasb”  va  “faoliyat”  tushunchalarini  ko’rib  chiqayotganda  qisqacha  tahlil  va  umum 

e’tirof  etgan  tushunchalar  bilan  cheklanamiz,  chunki  ular  muayyan  muammolar  ko’rib 

chiqilayotgandagina  qiziqish  uyg’otadi.  “Kasb”  tushunchasi  lotinchada  professio,  ya’ni  maxsus 

nazariy  bilimlarni  va  amaliy  ko’nikmalarni  taqozo  etuvchi  hamda  hayot  kechirishning  oddiy 

manbai hisoblanuvchi mehnat faoliyati, mashg’ulot turi, degan ma’nolarni anglatadi. 

Kasbiy  madaniyat  muammosi  bilan  bog’liq  qarashlarni  o’rganish  va  umumlashtirish 

kasbiy  madaniyat  abstrakt  holda  emas,  balki  kasbiy  faoliyatning  muayyan  turi  bilan  bog’liq, 

degan xulosaga kelish imkonini beradi. Bu, o’z navbatida, kasbiy madaniyatning muayyan turlari 

va shakllarini tadqiq etishni talab etadi. Bu yerda kasbiy madaniyatning o’ziga xos shakli, kasbiy 

faoliyatning  u  yoki  bu  turiga  tegishliligi  haqida  so’z  yuritilayotgan  bo’lib,  unga  ko’ra, 

huquqshunos, o’qituvchi, siyosatchi, harbiy xizmatchi, ichki ishlar idoralarida xizmat qilayotgan 

tezkor  qidiruv,  tergov  hamda  profilaktika  xodimlarining  kasbiy  madaniyati  to’g’risida  so’z 

yuritish mumkin. 

Kasbiy  faoliyatning  boshqa  turlarida  unga  oz  bo’lsa-da,  o’xshash  bo’lgan  faoliyat  turini 

uchratish  qiyin.  Aytish  joizki,  ichki  ishlar  idoralari  xodimlarining  kasbiy  xulq-atvoriga  deviant 

submadaniyat,  ya’ni  umum  qabul  qilgan  madaniyatga  zid  madaniyat  “namoyandalari”  bilan 

---

o’zaro 

muloqot 

ta’sir 

ko’rsatmay 

qolmaydi 

(adabiyotlarda 

“aksilmadaniyat”  yoki 

“kontrmadaniyat” kabi tushunchalar ham uchrab turadi). 

Yuqorida  ta’kidlanganidek,  bularning  hammasi  ichki  ishlar  xodimlari  mentaliteti,  xulq-

atvor  qoidalari,  qadriyatlar  va  an’analarning  shakllanishiga  o’z  ta’sirini  o’tkazadi.  Boshqa 

tarafdan,  ichki  ishlar  xodimlarining  kasbiy  madaniyati  shaxs  umumiy  madaniyati  unsurlaridan 

biri sifatida namoyon bo’ladi.