3-mavzu. Kasbiy ma’naviyatning o’ziga xos prinsiplari reja: Madaniyat va uning kasbiy faoliyatga ta’siri

Ijtimoiy 

adolat 

jamiyatda 

demokratiyaning 

mavjudligi, 

insonning 

ijtimoiy 

himoyalangani,  barchaning  qonun  oldida  tengligi,  shuningdek  fuqarolarning  ish  bilan 

ta’minlangani,  tibbiy  xizmat,  uy-joy,  ta’lim,  madaniy  ne’matlarga  daxldorligini  anglatuvchi 

ijtimoiy  tizimdir.  Ijtimoiy  adolat  real  qadriyat  bo‘lib,  u  fuqarolik  jamiyatining  uzviy  qismi 

hisoblanadi. Shuningdek, insonning ijtimoiy himoyalangani ham fuqarolik jamiyatining barqaror 

rivojini ta’minlaydigan adolat omilidir.  

Barchaning  qonun  oldidagi  tengligi  fuqarolik  jamiyati  hayotidagi  muhim  omildir. 

Fuqarolik jamiyatida insonni inson qiladigan ijtimoiy adolatning asosi ta’lim, tibbiy xizmat, uy-

joy,  mehnat  kabi  ne’matlardan  hamma  uchun  erkin  foydalanish  imkoniyatining  mavjudligidir. 

Inson doimo jamiyat hayotida  muhim  o‘ringa ega bo‘lishga intilib  yashaydi,  bu  – uning  asosiy 

ehtiyojlaridan biri. 

Fuqarolar  huquq  va  burchlarining  o‘zaro  mosligi  ham  fuqarolik  jamiyatidagi  adolatli 

munosabatlarni  aniq  izga  soluvchi  omildir.  Bundan  nafaqat  jamiyat,  balki  shaxsning  o‘zi  ham 

katta manfaat ko‘radi. Ana shu moslik tufayligina inson boshqalardan hurmat va e’tirof kutishga 

haqli. Jinoyatga yarasha jazo tizimi bo‘lmagan sharoitda har qanday jamiyat taraqqiyot borasida 

qiyinchiliklarga  duch  kelishi  tabiiy.  Agar  jinoyatni  jazosiz  qoldirmaydigan  tizim  ijtimoiy 

munosabatlarni huquqiy jihatdan tartibga solish kuchiga ega bo‘lsa, mehnat va uning baholanishi 

o‘rtasidagi  moslik  iqtisodiy  munosabatlarni  tartibga  soladi.  Bugungi  zamonaviy  jamiyatni  ana 

shunday  moslik  qoidalarisiz  tasavvur  etish  mushkul.  Bu  moslik  butun  iqtisodiy  tizimning 

poydevorini  tashkil  etadi.  Shu  bois  jamiyatning  iqtisodiy  negizlarini  turli  tahdidlardan  himoya 

qilish ichki ishlar idoralari xodimlarining asosiy vazifasidir. 

Adolat  prinsipi  masalaga  qonun  ustuvorligi,  odillik  nuqtai  nazaridan  xolis  yondashish, 

haqiqatni bosh mezon deb bilish, shu yo‘lda beminnat xizmat qilishdir. Adolat prinsipiga amal 

qilib,  mamlakatimizda  inson,  uning  huquq  va  manfaatlarini  eng  oliy  qadriyat  sifatida  ro‘yobga 

chiqarish  borasida  keng  ko‘lamli  islohotlar  amalga  oshirilmoqda.  Tabiiyki,  bu  o‘zgarishlar 

yurtimizda  ijtimoiy  adolat  va  demokratik  prinsiplarni  chuqur  qaror  toptirish  bilan  uzviy  va 

chambarchas  bog‘liq.  Adolat  prinsipi  alohida  inson  xatti-harakatidan  tortib,  mamlakatdagi 

ijtimoiy-siyosiy  institutlargacha  bo‘lgan  keng  miqyosdagi  munosabatlar  tizimiga  bir  xilda 

yondashishni  taqozo  etadigan  noyob  ijtimoiy  hodisadir.  U  ba’zan  qarama-qarshi  va  ziddiyatli 

holatlarga sabab bo‘ladi, lekin oxir-oqibatda haqiqatni yuzaga chiqaradi. 

Adolat  prinsipi  real  ijtimoiy  mexanizmga  ega.  U,  avvalo,  barqarorlik  va  ijtimoiy 

hamjihatlikni ta’minlashning eng muhim omilidir. Adolat prinsipi jamiyatning o‘ziga xos “asab 

---

tolasi”  bo‘lib,  odamlarning  ijtimoiy  kayfiyatini  yaqqol  ifoda  etadi.  Ayni  paytda  u  jamiyatdagi 

ezgu niyatli kuchlarni yagona maqsad yo‘lida birlashtiradigan ta’sirchan va samarali qadriyatdir. 

Bugun jamiyatimiz o‘zining ijtimoiy adolat konsepsiyasiga ega bo‘lib, bunda xalqimizga 

azaldan xos bo‘lib kelgan adolatga ishonch va ehtirom tuyg‘usi ulkan ahamiyat kasb etmoqda. 

Iqtisodiyotda  adolat  prinsipining  asosiy  qoidasi  –  qo‘shilgan  hissa  va  olingan  ulush 

mutanosibligi, manfaatlar uyg‘unligini ta’minlash.  

Demokratik  prinsiplar  esa  muvozanatga  keltirish  vositasi  rolini  bajaradi.  Adolat 

prinsipining ratsional ahamiyatini oshirish uchun aniq me’yorlar, o‘lchovlar talab etiladi. Jamiyat 

boyligiga  qo‘shilgan  hissa  va  undan  olingan  ulush  mutanosibligi  demokratik  me’yorlarga  ham 

mos keladiki, bu iqtisodiyotda  

– mehnat va ish haqi; 

 siyosatda boshqaruvdagi ishtirok va burch;  

huquqda – erkinlik va zarurat, huquq va burch, jinoyat va jazo;  

ijtimoiy sohada – insonning jamiyat hayotidagi o‘rni va nufuzi, ijtimoiy maqomining real 

mehnat natijalari, qobiliyat va salohiyatiga qanchalik mos ekanida namoyon bo‘ladi. Adolatning 

boshqa jihatlari ham demokratik mazmunga ega.  

Ular  jamiyatning  barcha  a’zolari  uchun  umumiy  va  bir  xilda  tatbiq  etilishi  mumkin. 

Amerikalik  sotsiologlar  R.  Xyusman  va  D.  Xetfild  “adolat  omili”  tushunchasini  asoslab,  uni 

amalga oshirishda qo‘l keladigan qoidalarni keltiradi. Bular quyidagilar: 

1) inson o‘zgalar bilan munosabatini o‘zining jamiyat ishiga qo‘shgan hissasi va buning 

evaziga oladigan ulushini taqqoslash orqali baholaydi; 

2) qo‘shilgan 

hissa 

va 

olingan 

ulushning 

nomutanosibligi 

norozilikka 

sabab bo‘ladi; 

3) inson 

o‘ziga 

tegayotgan 

ulushdan 

qoniqmasa, 

o‘zicha 

adolatni 

tiklashga harakat qiladi. 

Xullas,  ijtimoiy  adolatning  mazkur  qoidalari  jamiyatning  barcha  a’zolari  uchun 

umumiyligi  va  bir  xilda  tatbiq  qilinishi  bilan  ahamiyatlidir.  Shuningdek,  bu  qoidalar  ijtimoiy 

uyg‘unlikning zaruriy asosi hisoblanadi.