3-mavzu. Kasbiy ma’naviyatning o’ziga xos prinsiplari reja: Madaniyat va uning kasbiy faoliyatga ta’siri
Adolat (arab. odillik, to‘g‘rilik, hamma uchun barobar bo‘lgan haqiqatning talab va prinsiplariga amal qilinishi) –
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Adolat (arab. odillik, to‘g‘rilik, hamma uchun barobar bo‘lgan haqiqatning talab va
prinsiplariga amal qilinishi) – insoniyatning azaliy orzusi, ezgu g‘oyasi, ma’naviyat, axloq va huquqning me’yoriy kategoriyalaridan biri. U jamiyat hayotidagi hodisalar, tartib-qoidalarning asl insoniy ideallarga, haqiqat mezonlariga qanchalik mos ekanini aniqlashda hamma zamonlarda ham asosiy ma’naviy mezon bo‘lib xizmat qiladi. Jamiyatning shaxsga, shaxsning jamiyatga va bir shaxsning ikkinchi shaxsga munosabatida namoyon bo‘ladigan adolat prinsipi ana shu munosabatlarni baholashning o‘zgarmas o‘lchovidir. Adolat yuksak ma’naviy qadriyat
bo‘lib, “baxt”, “ozodlik”, “tenglik”, “do‘stlik”, “tinchlik” tushunchalari kabi insonning azaliy ezgu intilishlari timsolidir. Adolat haqidagi ilk tasavvurlar juda olis zamonlarga borib taqaladi. Qadimgi davr mutafakkirlari uni universal qonun sifatida talqin etishgan. Masalan, Zardusht adolatni “arta” tushunchasi yordamida ifoda etar ekan, uni olamdagi ikki qutbdan biri deb hisoblagan. Yunon faylasufi Aflotun adolat muammosini izchil o‘rganib chiqishga harakat qilgan. Uning ijtimoiy- siyosiy konsepsiyasida adolat “hukmronlik” va “imtiyoz” tushunchalariga yaqin kategoriya sifatida sharhlangan. Faylasufning fikricha, har bir tabaqa ichida tenglik bo‘lmog‘i, tabaqalar o‘rtasida tenglik hukm surmog‘i adolatdandir.
tushunchalarini qo‘llagan. Arastu Iskandarga qilgan nasihatlaridan birida adolat haqida shunday fikrlarni keltiradi: “Bilgilki, adolat buyuk va qudratli xudoning yer yuzidagi o‘lchovidir. Uning yordamida zaif bo‘lgan haq odam kuchli bo‘lgan nohaqdan o‘z haqini oladi. Kimki Alloh bandalari orasida o‘rnatgan ilohiy adolat o‘lchovini buzsa va undan chetlashsa, katta nodonliklar qilib, xatoliklarga yo‘l qo‘yadi”.... Adolat ma’naviyatning insonlararo munosabatlarda namoyon bo‘lishidir. Adolatni ta’minlashning eng ishonchli usuli davr ruhiga muvofiq mukammal qonunlar ishlab chiqish va qonun ustuvorligini ta’minlashdir. «Adolat» tushunchasi zamirida butun xalq, jamoa taqdiri, jamiyat, jamoa istiqboli, mamlakat va jamiyat kelajagi mujassam. Amir Temurning «Kuch – adolatda» degan o‘giti davlatining muhrida ham bitilgani bejiz emas, albatta. U o‘z tuzuklarida adolatni davlatni idora qilishda asos bo‘ladigan 12 qoidaning biri sifatida qayd etgan. Shu o‘rinda ulkan imperiya tuza olgan va uni adolat mezonlari asosida boshqargan buyuk sohibqironing biz avlodlarga qoldirgan boshqaruvning 12 qoidasini yana bir bor eslashni joiz deb bildik. Bular quyidagilar:
Muhammad mustafoning shariatiga dunyoda rivoj berdim. Ikkinchisi – o‘n ikki tabaqa va toifadagi kishilar bilan mamlakatlarni zabt etdim, ularni idora qildim. Davlat, saltanat ustunlarini ushalar bilan quvvatlab, majlislarimni shular bilan ziynatladim.
g‘anim qo‘shinlarini yengib, mamlakatlarni o‘zimga bo‘ysundirdim. Saltanat ishlarini murosayu madora, muruvvat va sabr-toqat bilan yurgizdim.
etdim. Bazmlarda ularga (o‘z yonimdan) o‘rin berdim, shuning uchun janglarda jonlarini fido qildilar.
Gunohkorga ham, begunohga ham rahm qilib, haqqoniyat yuzasidan hukm chiqardim. Yettinchisi – sayyidlar, ulamoyu mashoyix, oqilu donolar, muhaddislar, xabarchilar tarixchilar)ni tanlangan, e’tiborli odamlar hisoblab, izzatu hurmatlarini joyiga qo‘ydim. Sakkizinchisi – azmu jazm bilan ish tutdim. Biron ishni qasd qilgan bo‘lsam, butun zehnim, vujudim bilan bog‘lanib, bitirmagunimcha undan qo‘limni tortmadim. Har neki degan bo‘lsam, unga amal qildim. To‘qqizinchisi – raiyat ahvolidan ogoh bo‘ldim, ulug‘larini og‘a qatorida, kichiklarini farzand o‘rnida ko‘rdim. O‘ninchisi – turku tojik, arabu ajamning turli toifa va qabilalaridan bo‘lgan va mening panohimga kirgan kishilarning ulug‘lariga hurmat ko‘rsatdim, qolganlarini ham holiga yarasha siyladim. Yaxshilariga yaxshilik qildim, yomonlarini esa o‘z yomonliklariga topshirdim.
vaqtlar do‘stlik qilgan barcha odamlarni davlatu ne’mat martabasiga erishganimda unutmadim, (molu mulk va naqd pul bilan) haqlarini ado etdim.
chunki ular boqiy mato bo‘lgan jonlarini foniy dunyo moli uchun sotadilar» Haqiqiy mansab egasi – rahbar barchaga birday odilona munosabatda bo‘ladi. Albatta, odamlar har xil, ularning orasida gap uqmaydigan, ba’zan esa ro‘y-rost e’tiroz bildiradiganlari ham bo‘ladi. Forobiy «adolat»ni ijtimoiy iyerarxiya va tartibning mavjud bo‘lishi uchun poydevor yaratuvchi huquqiy kategoriya deb ta’riflagan. Adolatning jamiyat taraqqiyotidagi ahamiyatini uning quyidagi vazifalarida ko‘rish mumkin: – jamiyatdagi ijtimoiy munosabatlarni maqsadga muvofiq tashkil qilish; – turli ijtimoiy guruh va sinflar manfaatlarining himoya qilinishini ta’minlash, ular orasida muvozanatni saqlab turish; – jamiyatdagi mulkchilik munosabatlarini tartibga solib, ishlab chiqarish faolligini oshirish; – fuqarolarning huquq va erkinliklarini himoya qilish; – voqelikda keng ildiz otgan, lekin ijtimoiy taraqqiyotga to‘siq bo‘layotgan munosabatlarni bartaraf etishga da’vat qilish; – odamlarda kelajakka ishonch tuyg‘usini uyg‘otish va kuchaytirish. Adolat insonlar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarning asosiy mezoni bo‘lgani uchun ham doimo ijtimoiy ahamiyat kasb etadi. U jamiyat hayotida alohida o‘rin tutadigan ijtimoiy qadriyat bo‘lgani bois kundalik faoliyat va umuman jamiyatda “ijtimoiy adolat” tushunchasi keng qo‘llaniladi.
Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|