3-mavzu: Odam va hayvonlarda parazitlik qiluvchi zuluklar va mollyuskalar

Bukur chivinlar (Simulidae) 
oilasi vakillari qon so‘ruvchi eng mayda 
chivinlar bo‘lib, gavdasining uzunligi 2-6 mm keladi. Ayni vaqtda ularning 
1000 dan ortiq turi aniqlangan. Bukur chivinlar-ning rangi ko‘pincha qora va 
ko‘kish tusda bo‘ladi. Urg‘ochilari urug‘-lanib, hayvon qonini so‘rib, keyin oqar 
suvlardagi o‘simliklar va boshqa substratlarga 100-800 tadan tuxum qo‘yadi. 
Oradan 4-12 kun o‘tgach tuxumdan lichinkalar chiqadi. Ular orqa qorin 
segmentidagi so‘rg‘ichlar va ilmoqchalar yordamida suvdagi har xil substratlarga 
yopishib olib hayot kechiradi. Lichinka 5 marta tullagach (3-4 hafta davomida) 
maxsus pillali g‘umbak hosil qiladi va 20-21 kun ichida jinsiy voyaga yetadi. 
Hayoti 
davomida 
1-3 
marta 
avlod 
beradi. 
Urg‘ochilari hayvonlarga kunduz kunlari shamol yo‘q paytda hu-jum 
qiladi. Hayvon qonini so‘rib zaharli so‘lak ajratadi, bir necha soat o‘tgach 
hayvon terisi shishadi, harorati ko‘tarilib yurak urishi tezlashadi. Taygada 
qonxo‘r bukur chivinlar ko‘plab uchraydi. Ular Sibir yarasi, tulyaremiya, yapon 
ensefaliti, moxov kasalliklarini, qoramollarda va shimol bug‘ularida esa 
onxotserkoz, qushlarda gemo-sporidioz kasalliklarining qo‘zg‘atuvchilarini 
tarqatadi.
Iskabtoparlar 
(Phlebotomidae) 
oilasi vakillari juda mayda bo‘lib, 
uzunligi 
1,3-3,5 
mm 
keladi. 
Ular 
kichik 
kapalakchalarga o‘xshaydi. 
Iskabtoparlar kemiruvchilar va boshqa sutemizuvchilar, kaltakesaklar hamda 
toshbaqalarning inlarida, qushlarning uyala-rida, molxonalarda, aholi turar 
joylarida yashaydi. Ular Yevropa-ning janubi, O‘rta va Janubiy Osiyo, hamda 
Shimoliy Afrikada keng tarqalgan. Iskabtoparlar obligat qon so‘ruvchi 
hasharotlar bo‘lib, odatda odamlarga, hayvonlarga tunda, issiq va dim 
paytlarda hujum qiladi. Qonni faqat urg‘ochilari so‘radi. Tana tuzilishi 
chivinlarga xos bo‘lib, ulardan juda uzun mo‘ylovlari bo‘lishi va tanasida 
qalin, qattiq uzun tuklari borligi bilan ajralib turadi. Oyoqlari uzun va 
ingichka, ayniqsa, oxirgi juft oyog‘i ancha uzun bo‘ladi. Oyoqlari va qanotlari 
butun tanasi singari tukchalar bilan qoplangan. Otalangan urg‘ochilari tuxum 
qo‘yishdan oldin, albatta, qon so‘rishi kerak, shundan keyingina tuxumlari 
rivojlanadi. 
Iskabtoparlar ovqat izlab 1,5 km dan ko‘proq yo‘l bosadi. Tuxumlarni 
qorong‘i organik moddalarga boy, zax yerlarga qo‘yadi. Bir qo‘yishda urg‘ochilari 
50-70 taga yaqin tuxum qo‘yadi. Tuxumdan chiqqan lichinkasi chuvalchangsimon 

---

bo‘lib, tanasi 12 segmentdan tashkil top-gan. Lichinkalar chiriy boshlagan 
organik moddalar bilan oziqlanadi va 4 marta tullaydi. To‘rtinchi marta 
tullashdan keyin g‘umbakka ay-lanadi. /umbakdan voyaga yetgan hasharot chiqadi. 
Tuxum qo‘yishdan to voyaga yetguncha qulay sharoitda 46 kun kerak bo‘ladi, 
noqulay sharo-itda rivojlanish muddati juda cho‘zilib ketishi mumkin
.
Iskabtoparlarning qurt-lari organik qoldiqlarga boy bo‘lgan joylarda, masalan, 
g‘orlar, daraxtlarning kovagi yoki sudra-lib yuruvchilar va kemiruvchilarning 
inlarida 
rivojlanadi. 
Bir 
yilda 
ularning 
ikki 
nasli 
voyaga 
yetadi. 
Iskabtoparlardan 
Phlebo-tomus 
pappatasii 
turi 
odamlarga 
leyshmanioz 
(pashshaxo‘rda) va pappatachi isitmasi kabi kasal-liklarni yuqtiradi.