kuzatiladigan narsalarning bir holatdan boshqa holatga o‘tishi
dunyo
evolyusiyasining muhim va keng tarqalgan mexanizmlaridan birini aks ettiradi.
Me’yor tushunchasi evolyusiya tendensiyalarini aniqlash, turli sistemalarning
o‘tmishi va kelajagi xususida gipotezalar tuzish imkonini beradi. Miqdor sifat
jihatidan bir jinsli hodisalarning muayyan ob’ektiv ko‘rsatkichi bo‘lib, u mazkur
hodisalarning
kattaligini, mavjudlik muddatini va umuman hodisa yoki uning
ayrim tomonlari rivojlanishining faollik darajasini tavsiflaydi.
Shunday qilib, narsalar va hodisalar sifat va miqdor xususiyatlariga ega bo‘ladi.
Ammo narsalar va hodisalarning bu tomonlari o‘rtasida uzviy aloqa mavjud
emasdek, ularning biri ikkinchisiga bog‘liq emasdek bo‘lib tuyulishi mumkin.
Lekin amalda bunday emas. Miqdor va sifat o‘rtasida dialektik aloqa mavjud:
muayyan sifatni aks ettirmaydigan miqdor mavjud emas va shu bilan bir vaqtda
miqdorsiz sifat ham yo‘q. Mazkur sifatga qo‘shimcha tarzda doim qandaydir emas,
balki muayyan miqdor javob beradi. Biz, masalan, uzunligi Amudaryo ustida
qurilgan ko‘prikning uzunligiga teng bo‘lgan stolni ko‘rmaganmiz.
Shuningdek
oyoqlarining uzunligi 5 m bo‘lgan odamni tasavvur qilish ham qiyin. Shunday
qilib, har qanday sifat falsafada me’yor deb ataladigan miqdor chegarasiga ega
bo‘ladi.. Miqdorning me’yor doirasida o‘zgarishi sifatning o‘zgarishiga sabab
bo‘lmaydi, lekin me’yordan oshganda narsa o‘zining avvalgi mohiyatini yo‘qotadi.
Miqdor va sifat o‘zgarishlarining bunday o‘zaro ta’siriga ko‘p sonli faktlarni
keltirish mumkin. Masalan, jismning tezligi sekundiga 1000, 2000, 7910 metr
bo‘lsa, u erga yiqiladi. Agar jismning tezligi atigi
bir birlikka oshirilsa va u
sekundiga 1911 metrga etkazilsa, jism Erdan ko‘tariladi va uning yo‘ldoshiga
aylanadi. Demak, miqdor o‘zgarishlari, agar ular me’yor doirasida yuz bersa,
sifatni butunlay o‘zgartirmaydi. Biroq, agar bu o‘zgarishlar me’yor chegarasidan
chetga chiqsa, o‘zining muayyan miqdori va o‘z me’yoriga ega bo‘lgan yangi sifat
vujudga keladi.
Miqdor va sifat o‘zgarishlarining o‘zaro bog‘liqligi haqidagi qoida umumiy
ahamiyat kasb etadi. U atrof borliqning barcha narsalari
va hodisalariga nisbatan
o‘rinli, ya’ni dialektika qonuni kuchiga ega. U quyidagicha ta’riflanadi: m
iqdor va
sifat o‘zgarishlarining bir-biriga o‘tishi qonuni narsaning miqdor va sifat
tomonlarining shunday bir o‘zaro aloqasini aks ettiradiki, uning ta’sirida miqdor
o‘zgarishlari me’yor chegarasidan chetga chiqib, albatta tub sifat o‘zgarishlariga
sabab bo‘ladi, bu sifat o‘zgarishlari esa, o‘z navbatida, yangi miqdor
ko‘rsatkichlariga olib keladi.
Bu qonunga muvofiq rivojlanish bir-biridan farq
qiladigan, lekin o‘zaro bog‘langan ikki bosqich – uzluksizlik va uzluklilikning
birligi sifatida yuz beradi. Rivojlanishda uzluksizlik –
bu juda sust, ko‘zga
ko‘rinmas miqdor o‘zgarishlari bosqichi. Rivojlanishda uzluklilik sakrash deb
ataladi.
Dostları ilə paylaş: